De groei van productiviteit in Nederland stagneert. In de afgelopen tien jaar steeg de productiviteit nog met 0,4 procent per jaar, terwijl dit voorheen 1,5 procent was. Als de productiviteit in dat hoge tempo was blijven groeien, zou dat ons volgens het kabinet gezamenlijk 100 miljard euro extra hebben opgeleverd. Ter vergelijking: dat is bijna vijf keer het defensiebudget en bijna twee keer zoveel als er wordt uitgegeven aan onderwijs.
Ziekenhuizen en scholen zijn gebouwd dankzij de productiviteit van eerdere generaties
Demissionair minister Karremans van Economische Zaken
Demissionair EZ-minister Karremans presenteerde de productiviteitsagenda: „We moeten meer geld gaan verdienen met minder mensen, dus onze productiviteit moet omhoog. Onze ziekenhuizen en scholen zijn gebouwd dankzij de productiviteit van eerdere generaties. Willen we goede zorg en goed onderwijs houden, dan moeten we nu zorgen dat bedrijven en instellingen slimmer kunnen werken en innoveren." Voorbeelden die Karremans noemde: een bakker die door digitalisering minder tijd kwijt is aan administratie en zo meer aandacht heeft voor zijn klanten. Of een verpleegkundige die dankzij slimme technologie minder papierwerk hoeft te doen en meer tijd krijgt voor de patiënt.
Lees ook: EZ-minister Karremans: 'Te veel wantrouwen vanuit de overheid richting het bedrijfsleven'
De productiviteitsagenda focust op vijf gebieden die verbeterd moeten worden:
Digitalisering en innovatie – Door mkb'ers te helpen digitaal te werken en een Nederlandse AI-fabriek te bouwen, kunnen bedrijven processen sneller, goedkoper en slimmer uitvoeren. Dit scheelt tijd en kosten.
Concurrentie en minder regels – Eenvoudigere en beter afgestemde regels, zoals gestandaardiseerde etiketten in Europa, verlagen de administratieve lasten. Bedrijven kunnen zich zo meer richten op hun kernactiviteiten.
Financiering van bedrijven – Toegang tot krediet maakt het voor mkb'ers makkelijker om te investeren in vernieuwing en groei. Medewerkersparticipatie en betere ondersteuning voor onderzoekers stimuleren ondernemerschap en innovatie, waardoor nieuwe ideeën sneller hun weg vinden naar de markt.
Onderwijs en leven lang ontwikkelen – Sterkere basisvaardigheden en een persoonlijk leer- en ontwikkelbudget zorgen dat mensen beter voorbereid zijn op veranderingen in hun werk. Goed opgeleide werknemers kunnen efficiënter werken en nieuwe technologie sneller toepassen.
Arbeidsmarkt – Minder onzekerheid rond loondoorbetaling bij ziekte verlaagt risico's voor ondernemers. Dit maakt het aantrekkelijker om mensen in dienst te nemen en draagt bij aan een dynamische en productieve arbeidsmarkt.
Verkeerde meetmethode?
Martijn Aslander, onder meer auteur van 'Ons werk is stuk', zet een aantal kritische kanttekeningen bij de productiviteitsagenda. Sterker nog: hij noemt de meetmethode 'absurd'. ,,Meten we eigenlijk wel wat we denken te meten? Volgens de economische modellen betekenen meer gewerkte uren automatisch een hogere productiviteit. In die logica wordt Nederland dus productiever wanneer we meer vergaderen, meer rapporten schrijven en meer mailtjes versturen."
Een dag vol nutteloze vergaderingen scoort hoger dan een uur waarin iemand een idee uitwerkt dat miljoenen bespaart. En het kabinet heeft het niet door
Martijn Aslander Initiator van Digitale Fitheid en auteur van’Ons werk is stuk’
In plaats van resultaat, wordt activiteit gemeten. „Een dag vol nutteloze vergaderingen scoort hoger dan een uur waarin iemand een idee uitwerkt dat miljoenen bespaart. En het kabinet heeft het niet door. In de hele productiviteitsagenda staat geen woord over de mogelijkheid dat we het verkeerde meten. Geen verwijzing naar succesvolle experimenten met korter werken. De aanname dat meer uren gelijk staat aan meer productiviteit wordt nergens ter discussie gesteld."
Aslander haalt econoom Ronald Mulder aan. „Hij legt bloot wat er mis is: productiviteit is een statistisch construct, geen werkelijkheid. Toen Groningen stopte met gas winnen, daalde de productiviteit van de provincie dramatisch. Shell-medewerkers worden op papier productiever bij stijgende olieprijzen. Geen enkele Groninger of Shell-medewerker werkte anders - alleen de rekenmethode creëert deze illusie."
Minder uren, hogere productiviteit
Een bedrijf dat het tegendeel bewijst, is AFAS. Sinds ze zijn overgestapt op de vierdaagse werkweek, zien ze positieve resultaten. ,,De werknemerstevredenheid steeg significant, de ervaren werkdruk nam af en de productiviteit groeide juist", stelt Aslander, die hierover sprak met de HR-manager van AFAS.
Waarom werkt de vierdaagse werkweek? „Mensen met een vol hoofd kunnen niet goed nadenken. Met meer mentale ruimte nemen ze betere beslissingen - zoals nee zeggen tegen zinloze vergaderingen. Voor economen tellen al die vergaderingen als productiviteit, maar AFAS weet uit ervaring dat het tot het omgekeerde leidt. Dus namen ze er afscheid van. In Den Haag duurt dat waarschijnlijk nog wel tien jaar. Daar wordt wat afvergaderd, weet ik van nabij." Hij is van mening dat de productiviteitsagenda ironisch genoeg het bewijs vormt van het probleem dat ze proberen op te lossen. „Het systeem houdt zichzelf in stand door pseudoproductiviteit te belonen boven daadwerkelijke waardecreatie."
Lees ook: Stop met 4 x 9: hoe zorg je voor een échte vierdaagse werkweek?
Nieuwe technologie, oude structuren
Een van de gebieden waarop de productiviteitsagenda focust is digitalisering. „De fundamentele misvatting is dat technologie op zichzelf transformatie bewerkstelligt. We behandelen digitalisering als een wondermiddel, terwijl het slechts een versterker is van bestaande processen. Wanneer die processen inefficiënt zijn, versterkt technologie vooral die inefficiëntie".
Denk bijvoorbeeld aan een bedrijf dat hun papieren formulieren digitaliseert zonder te vragen waarom die formulieren gebruikt worden. Of aan vergaderingen die worden geautomatiseerd zonder te onderzoeken of al die vergaderingen wel echt nodig zijn. ,,Het resultaat is voorspelbaar: de complexiteit neemt exponentieel toe, de kosten exploderen en de productiviteit daalt verder doordat medewerkers nu niet alleen hun oorspronkelijke inefficiënte taken hebben, maar ook nog eens moeten worstelen met nieuwe systemen."
Aslander pleit daarom voor een andere instelling: „In plaats van 'hoe kunnen we dit proces digitaliseren?', zouden we moeten vragen: waarom bestaat dit proces? En belangrijker nog: welke waarde creëert het?"
Investeren in digitale vaardigheden
Volgens Aslander, ook oprichter en voorvechter van Digitale Fitheid, zouden bedrijven meer moeten investeren in digitale vaardigheden van hun medewerkers. „Wanneer mensen vier dagen per week werken met vijf uur dagelijks aan ongestoorde denktijd, blijken ze meer waarde te creëren dan in een traditionele werkweek vol onderbrekingen. Dit vraagt wel om een andere manier van werken én meten. Het betekent investeren in digitale vaardigheden zodat routinetaken sneller gaan." Er zou ingezet moeten worden op werkprocessen die diep denkwerk faciliteren in plaats van verstoren. „Het vereist dat we durven te meten wat er werkelijk toe doet - de kwaliteit van beslissingen, de waarde van innovaties, de duurzaamheid van oplossingen."
Bekijk ook: Digitaal fitter in 60 seconden waarin Martijn Aslander praktische tips deelt
Productiviteitsagenda: de prullenbak in
De productiviteitsagenda kan als het aan Aslander ligt de prullenbak in. „De werkelijke transformatie vereist een fundamentele cultuuromslag binnen de overheid. Het vraagt om bestuurders en beleidsmakers die durven erkennen dat bestaande paradigma's niet langer voldoen. In plaats van reflexmatig meer beleid en meer technologie toe te voegen, zouden we moeten experimenteren met reductie. Minder regels, minder systemen, minder controle."
Werkelijke productiviteit gedijt juist in een omgeving waar professionals de ruimte krijgen om hun expertise in te zetten
Martijn Aslander Initiator van Digitale Fitheid en auteur van’Ons werk is stuk’
Het huidige systeem is volgens Aslander gebouwd op controle en meetbaarheid. „Maar werkelijke productiviteit gedijt juist in een omgeving waar professionals de ruimte krijgen om hun expertise in te zetten. Kwalitatieve indicatoren zijn daarbij waardevol, niet omdat ze zachter zijn, maar omdat ze dichter bij de werkelijke waardecreatie staan. We moeten durven accepteren dat niet alles voorspelbaar en beheersbaar is - juist in die productieve onzekerheid ontstaat innovatie."
De productiviteitsagenda is een document dat symptomen bestrijdt zonder de onderliggende ziekte te diagnosticeren, stelt de techfilosoof. „We meten wat makkelijk te meten is, niet wat ertoe doet. En dan schrikken we dat de cijfers tegenvallen. Maar het probleem is niet dat we te weinig produceren. Het probleem is dat we niet weten wat we aan het produceren zijn. En waarom. En voor wie."
Bekijk hier het interview van Jonathan van Noord (De Ondernemer) met deminssionair EZ-minister Karremans.
Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in:
