Wat is het verschil tussen vertrouwen en loyaliteit in leiderschap? Jan van der Spoel legt het uit

Enige tijd geleden werd ik gevraagd om een spreekbeurt te verzorgen voor een groot administratiekantoor. De spreekbeurt was voor het directieteam en de managementlaag direct daaronder. De aanleiding was dat dit managementteam onvoldoende hun rol oppakte na de recente directiewisseling. De charismatische leider die het bedrijf had opgezet was teruggetreden en drie managers stroomden door als driekoppige directie. Het onderwerp van mijn presentatie was 'vertrouwen in een veranderende organisatie'.

Transactionele relaties en hechte samenwerkingsrelaties

Als je het hebt over vertrouwen, kom je snel uit bij de kwaliteit van relaties. Hier kunnen grote verschillen in zitten, zoals domweg vijandige relaties, onverschillig en niet betrokken relaties, transactionele relaties, maar ook hechte samenwerkingsrelaties. Bij de laatste inspireer je elkaar, gaat communicatie bijna vanzelf en bereik je snel resultaten van hoge kwaliteit.

Tijdens mijn presentatie gaf ik aan wat ervoor nodig is om van een transactionele relatie naar een samenwerkingsrelatie te bewegen. Hierop vroeg een van de nieuwe directeuren: 'Wat is er mis met transactionele relaties?'. Ik legde uit dat je een transactionele relatie goed kunt vergelijken met een ritje op de kermis. Je moet er steeds een muntje instoppen om aan de gang te blijven en als je muntjes op zijn stopt de pret.

Leiderschap gaat om mensen inspireren

In een transactionele managementrelatie is dit niet anders. Je houdt je mensen aan de gang door ze steeds bonussen, targets en beloningen voor te houden, maar ook door ze voortdurend te vertellen wat ze moeten doen.

Zelfs na mijn uitleg bleef de directeur volhouden dat hij prima kon leven met deze aanpak. En daar werd het fundamentele probleem zichtbaar: hij was zo gefocust op het managen van taken, dat hij vergat te leiden. Want waar management draait om dingen voor elkaar krijgen, gaat leiderschap om mensen inspireren je vrijwillig te volgen.

Kermisattractie zonder muntjes

Zijn directieve stijl had een voorspelbaar effect: het managementteam werd passief en afwachtend. Ze toonden misschien wel loyaliteit door braaf opdrachten uit te voeren, maar het échte vertrouwen - dat mensen aanzet tot eigen initiatief en het delen van belangrijke informatie - was verdwenen.

Het verschil werd pijnlijk duidelijk toen ik vroeg: 'Als u morgen niet komt opdagen, wat gebeurt er dan?'. Het antwoord was veelzeggend: 'Dan staat alles stil'. Precies zoals die kermisattractie zonder muntjes. In een cultuur van echt vertrouwen zou het antwoord zijn geweest: 'Dan pakken mensen zelf het initiatief, omdat ze weten wat er moet gebeuren en ze zich verantwoordelijk voelen voor het resultaat'.

Want dat is het verschil tussen transactioneel managen en inspirerend leiden: een manager koopt tijdelijke loyaliteit met beloningen, een leider kweekt blijvend vertrouwen door mensen de ruimte te geven te doen waar ze goed in zijn.

Het momentum van Donald Trump

Nu hoor ik je al zeggen: 'Mensen moeten gewoon doen waarvoor ze betaald worden. Ik heb geen tijd om ieders handje vast te houden en empathisch te zijn in praatgroepen en knuffelsessies'. Dat hoeft ook niet. Je hoeft als leider zelfs niet eens aardig te zijn, maar wel betrouwbaar. Vertrouwensrelaties komen voort uit wat je zegt en doet als leider.

Donald Trump heeft nu het momentum. Hij heeft schijnbaar onbeperkte macht om alles te doen wat er in zijn hoofd opkomt, geholpen door een grote schare volgers. Stuk voor stuk loyale volgers die de man voor geen 5 procent vertrouwen. Ook dit is een grote transactie: zolang ze er voordeel uit halen blijven ze volgen, maar als het even lastig wordt zijn juist deze mensen als eerste weg.

BELUISTER OOK: Ray Klaassens in de podcastserie Hoe word ik: 'Leiders kiezen, managers faciliteren'

Wendbaarheid is cruciaal in roerige tijden

We leven in turbulente tijden. Als ondernemer is het nu belangrijker dan ooit dat je wendbaar bent. Elke dag komen zaken langs waar je direct wat mee moet. AI heeft impact op alles, internationale spanningen zetten prijzen onder druk, hoe ga je om met heffingen? Geen dag is nog normaal. Het is extreem belangrijk dat je snel beslissingen kunt nemen die goed worden uitgevoerd. Hiervoor heb je een organisatie nodig met hoge mate van onderling vertrouwen. In een transactionele organisatie zijn de relaties van papier, trek er aan en het scheurt uit elkaar. In een organisatie met hoge mate van vertrouwen zijn de relaties van elastiek: ze kunnen tegen een stootje.

Van loyaliteit naar vertrouwen

Er zijn veel aspecten die vertrouwen beïnvloeden. Als leider kun je beginnen met enkele eenvoudige gedragsregels:

• Doe wat je zegt.

• Geef aan wat je intentie is, waar je naartoe wilt. Hoe duidelijker je bent, des te makkelijker is het voor anderen om je te volgen.

• Zie en hoor anderen. Actief luisteren is een erg krachtig middel om verbinding te maken en te houden. Als drukke baas door je organisatie lopen zonder anderen te zien creëert een afstand. Ja, je agenda is belangrijk, maar oprechte aandacht doet meer dan een call of vergadering van een uur. Leer de namen van je medewerkers.

• Wees eerlijk en rechtvaardig. Je mensen hebben feilloos in de gaten waar hoekjes worden afgesneden. Oneerlijkheid hoeft niet eens persoonlijk te worden ervaren, als de verkeerde reputatie aan je hangt krijg je die lastig weg.

• Maak mensen niet bang of onzeker. In een angstcultuur nemen mensen geen initiatief meer en geven geen ongewenste informatie door. Je hebt dan een starre groep die je voortdurend moet aanporren en je beschikt bovendien niet over belangrijke informatie om de juiste beslissingen te kunnen nemen.
  

Loyaliteit kun je kopen, vertrouwen moet je verdienen. Het eerste kost geld, het tweede vraagt karakter. En alleen het laatste houdt stand als het stormt.

Lees ook: 'Kwaliteit onderlinge relaties is meest onderschatte succesfactor in elke organisatie'

Ontvang elke donderdag het beste van BusinessWise in je mailbox