Hoe werkgever personeel kan helpen bij mentaal welzijn: 'Luister echt, zonder meteen te willen fixen of advies te geven'

Rob Jetten, Henri Bontenbal en Dilan Yesilgöz kunnen met een dikke rode stift nog een belangrijk punt op hun lange lijst voor de formatieonderhandelingen toevoegen. De mentale gezondheid van de Nederlanders in het algemeen en die van (jonge) werknemers in het bijzonder.

Tenminste, als het aan het RIVM en het Trimbos-instituut ligt. De organisaties roepen een volgend kabinet op om breed te investeren in mentale gezondheid. De nieuwe regering, in welke samenstelling dan ook, moet flink inzetten op preventie, vroegsignalering van problemen en expliciet aandacht aan mentale gezondheid in het beleid.

Wat staat er in de 'Monitor mentale gezondheid'?

Aanleiding van de oproep is de dinsdag 9 december gepubliceerde 'Monitor mentale gezondheid'. De monitor toont aan dat de mentale gezondheid in Nederland onder druk staat en benadrukt de urgentie. Zo'n 85 procent is tevreden met het leven, maar tegelijkertijd hebben vier op de tien mensen last van angst of gevoelens van depressie en één op de vier volwassenen een psychische aandoening. De gevolgen van de mentale problemen zijn groot: hoge kosten voor zorg, verzuim en arbeidsongeschiktheid.

Mentale problemen hebben dagelijks impact op het leven van een individu, het gezin, maar ook op de samenleving als geheel. De gevolgen van de mentale problemen zijn duidelijk zichtbaar in het zorggebruik.

Op het gebied van werk heeft mentale ongezondheid substantiële gevolgen. Ongeveer 42 procent van de mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering ontvangt deze vanwege psychische stoornissen. In totaal leidt mentale ongezondheid tot miljarden aan kosten door verzuim en arbeidsongeschiktheid.

Lees ook: Hoe word ik mentaal sterker?

Belang van bestaanszekerheid en betaald werk

Experts benadrukken bovendien het belang van bestaanszekerheid en betaald werk voor mentale gezondheid. Belangrijk is het inzicht dat er niet één belangrijke factor is aan te wijzen, en dat mentale gezondheid samenhangt met veel verschillende factoren, zowel in de omgeving als individuele factoren. Het vraagt volgens het RIVM en het Trimbos-instituut om een brede investering in mentale gezondheid.

'Hiervoor is samenwerking nodig met de mensen om wie het gaat en met professionals van binnen en buiten de zorg. Er moet worden ingezet op de verschillende factoren die van invloed zijn, naast het versterken van de mentale gezondheid van het individu zelf en het vroeg signaleren van risico's en mentale problemen', wordt naar aanleiding van het onderzoek geconcludeerd.

OpenUp over belang mentaal en fysiek welzijn

Waar ligt volgens Madelief Falkmann, als psycholoog verbonden aan OpenUp (een online platform dat zich richt op het verbeteren van mentaal en fysiek welzijn), de rol van de werkgever wanneer er wordt gekeken naar de mentale gezondheid van werknemers? „De verantwoordelijkheid voor mentale gezondheid ligt altijd deels bij de medewerker zelf, maar de werkgever speelt een grote rol'', zegt Falkmann tegen BusinessWise. „Werk bepaalt voor veel mensen een groot deel van hun dagelijkse leven. De context die een organisatie biedt, heeft daarom direct effect op iemands mentale welzijn.''

Voor werkgevers ligt de kern volgens de psycholoog in het creëren van een veilige en realistische werkomgeving. ,,Dat betekent onder andere een cultuur waarin je zonder negatieve gevolgen kunt zeggen hoe het echt met je gaat, leidinggevenden die het goede voorbeeld geven en zelf open zijn over mentale belasting en structureel aandacht voor mentale gezondheid, niet alleen als er 'iets mis' gaat.'' Ook benadrukt Falkmann het belang van een realistische werkdruk, voldoende autonomie en waar mogelijk flexibiliteit. ,,Als je die basis niet op orde hebt, kun je met losse initiatieven weinig repareren.''

Lees ook: Burn-outs bij Gen Z: is een Mental Health Day dé gamechanger?

Wat kan een werkgever voor de werknemer betekenen?

Wat een werkgever kan doen wanneer hij of zij een minder goede mentale gezondheid bij werknemers vermoedt of constateert? Het begint met signaleren en het gesprek openen, op een rustige en respectvolle manier, aldus de psycholoog. „Zeg bijvoorbeeld: 'Ik merk dat je minder jezelf lijkt de laatste tijd, klopt dat?' en: 'Hoe gaat het echt met je?'. Spreek vanuit de ik-vorm, zonder oordeel.''

Wat volgens Madelief Falkmann verder van belang is:

• Echt luisteren, zonder meteen te willen fixen of advies te geven.

• Samen verkennen wat iemand nodig heeft: minder werkdruk, andere prioriteiten, meer voorspelbaarheid, tijdelijk andere taken.

• Indien nodig doorverwijzen: bedrijfsarts, huisarts of een platform als OpenUp.

• Leidinggevenden trainen zodat zij signalen eerder herkennen en weten hoe zij het gesprek voeren.

• Kortom: niet wachten tot iemand uitvalt, maar vroeg in gesprek gaan en laten zien dat je er als werkgever naast staat.

Herkennen van signalen en voeren van gesprekken

OpenUp ondersteunt zowel medewerkers als werkgevers. ,,Voor medewerkers bieden we 1-op-1 gesprekken met psychologen en andere experts, groepssessies en masterclasses over thema's als stress, veerkracht en werkplezier en self-guided care. Denk aan artikelen, oefeningen en korte programma's die mensen in hun eigen tempo kunnen volgen'', legt Falkmann uit.

„Voor leidinggevenden en HR bieden we gerichte content en trainingen over het herkennen van signalen en het voeren van gesprekken over mentaal welzijn. Verder ook handvatten om betrokkenheid, energie en werkplezier op de werkvloer te versterken. Op die manier helpen we organisaties om mentale gezondheid niet alleen 'op te lossen' als het misgaat, maar er structureel en preventief mee bezig te zijn.''

Vraag preventief om advies

Wat kan de werkgever volgens het Trimbos doen wanneer hij of zij een minder goede mentale gezondheid bij werkgevers vermoedt of constateert? Marja van Bon-Martens, Hoofd expertisecentrum Mentale gezondheid & Preventie: „Belangrijk is om er open het gesprek over te voeren in een veilige sfeer. Het creëren van een steunende werkomgeving met bijvoorbeeld betrokken en ondersteunend leiderschap en het bevorderen van goede communicatie en betrokkenheid met werknemers is daarvoor belangrijk.''

Van Bon-Martens: „Werkgevers kunnen hier over (preventief) advies vragen bij bedrijfsarts of – psycholoog, danwel de werknemer faciliteren om dat te doen. Er zijn verschillende interventies en richtlijnen hiervoor. Daarnaast is het belangrijk dat er handelingsperspectief is of komt, bijvoorbeeld ten aanzien van werk-privébalans, werkdruk, en mogelijk beïnvloedbare factoren binnen en buiten het werk.''

Wat de werkgever volgens het Trimbos kan doen:

• Creëer een mentaal gezonde werkomgeving en zet daarbij in op verschillende niveaus van de organisatie: management, team en individu. Focus op psychologische basisbehoeften, het verminderen van risicofactoren en het bevorderen van beschermende factoren. (Noot: welke dat zijn is afhankelijk van bv. beroepsgroepen; zij kunnen via een RI&E inzichtelijk worden gemaakt.)

• Heb aandacht voor verschillende levensfases en doelgroepen, omdat de factoren die mentale gezondheid beïnvloeden verschillen per levensfase, leeftijd en gender. Voor jongeren gaat het bijvoorbeeld om aandacht voor de transitie van opleiding naar werk.

• Zet in op preventie en vroegtijdige ondersteuning. Zowel werkgevers als werknemers hebben hierin een verantwoordelijkheid volgens experts. Het is belangrijk om tijdig te signaleren, dus ook al handelen bij signalen van stress. (Noot: het gaat met name om chronische stress.)

• Zorg ervoor dat de beschikbare kennis wordt toegepast in werkprocessen en interventies. Er is al veel ontwikkeld, maar werkgevers weten niet altijd hoe ze dit kunnen toepassen in de praktijk. Onder andere het faciliteren van werkgevers bij de uitwisseling van ervaringen en goede voorbeelden kan hierbij volgens experts helpend zijn. Volgens experts is een gecombineerde top-down en bottom-up aanpak nodig voor de implementatie van bestaande kennis en interventies, waarbij overheid, gemeenten, organisaties en individuen samenwerken. Meer toezicht, stimulering en het naleven van de RI&E-cyclus kunnen implementatie verder bevorderen.

• Verbeter de toegankelijkheid van zorg voor werkenden. Hiervoor is het belangrijk dat er meer ruimte komt om te investeren in preventie van mentale problemen. Ook is meer onafhankelijkheid in de relatie tussen werkgevers en arbodiensten wenselijk.

• Heb aandacht voor de brede maatschappelijke context. Er zijn factoren buiten de werkcontext die ook invloed hebben op het functioneren van mensen in het werk.

• Er is meer kennis nodig over hoe verschillende factoren onderling samenhangen om zo inzicht te krijgen in de onderliggende verbanden die bijdragen aan de mentale (on)gezondheid van werkenden en hun functioneren op zowel werk- als privégebied.

Hoe zorg je ervoor dat je mentaal sterker wordt? Erik Wegewijs, die als voormalig lid van het Korps Commandotroepen wel het een en ander kan vertellen over mentaal sterker worden, legt het uit in een aflevering uit de podcastserie 'Hoe word ik'.

Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in: