Geopolitiek zorgt voor onrust: bedrijfsleven slechts beperkt bestand tegen uitval essentiële voorzieningen

De hybride oorlog met president Poetin achter de knoppen, de steeds machtigere Chinezen die ons met hun al dan niet legaal vergaarde kennis en productie in een economische wurggreep (kunnen) houden (denk aan het geopolitiek steekspel rond chipmaker Nexperia en demissionair minister Vincent Karremans van EZ de afgelopen weken) en een Donald Trump die met de tech-bro's in het kielzog qua politieke moves en dreigementen nog minder betrouwbaar is dan de maandagochtendritten van de NS...

De dreigingen lijken de laatste jaren van alle kanten op ons af te komen. Dan hebben we de uiterst explosieve situatie in het Midden-Oosten en Israël en politiek en economisch gerommel in bijvoorbeeld Zuid-Amerika en Brexit-naweeën niet eens benoemd.

Uitkomst Nederlandse Innovatie Monitor 2025

Niet zo heel vreemd dat het Nederlandse bedrijfsleven behoorlijk kwetsbaar is voor geopolitieke risico's, hoewel ons bedrijfsleven zelf nog verdeeld is over de invloed van de geopolitieke omstandigheden op hun bedrijfsvoering. Het is de uitkomst van de Nederlandse Innovatie Monitor 2025, uitgevoerd door het Amsterdam Centre for Business Innovation (ACBI) van de UvA en SEO Economisch Onderzoek. Een van de meest verontrustende conclusies uit de monitor: 'we' blijken slechts beperkt bestand tegen uitval van essentiële voorzieningen.

Meer maatregelen zorgen voor weerbaarder bedrijfsleven

Het merendeel van de bedrijven kan binnen een halve dag niet meer functioneren zonder elektriciteit, telecom of andere ICT-diensten. Veel bedrijven hebben wel enkele voorzorgsmaatregelen getroffen, maar de omvang daarvan blijft wel beperkt. Organisaties die meer maatregelen nemen, blijken gemiddeld weerbaarder. ,,Bedrijven verwachten ook dat hogere defensie-uitgaven zullen leiden tot verdere krapte en verdringing op de arbeidsmarkt'', zegt onderzoeksleider Henk Volberda (hoogleraar Strategie & Innovatie en directeur van het ACBI) naar aanleiding van de onderzoeksresultaten. ,,Maar tegelijkertijd zien ze hierin kansen voor innovatie in bestaande en nieuwe markten.''

Lees ook: Welke kansen zijn er voor een Nederlandse defensie-industrie?

Hoe wordt geopolitieke context ervaren?

Voor het bedrijfsleven als geheel geldt dat 43 procent de geopolitieke context in de brede zin - denk aan internationale spanningen, handelsrelaties en internationale afhankelijkheden - als enigszins tot zeer invloedrijk ervaart. 38 procent geeft aan beperkt of geheel geen last van de vele globale bedreigingen te ondervinden. Volberda: „Bij organisaties die hoofdzakelijk internationaal actief zijn, is de invloed duidelijk groter: 53 procent ervaart geopolitieke factoren als ten minste enigszins van invloed, waarvan 19 procent zelfs van zeer grote invloed en nog eens 11 procent van een grote invloed spreekt.''

Noodpakket voor bedrijfsleven

Het licht staat op feloranje wanneer er wordt gekeken naar de kwetsbaarheid van essentiële voorzieningen. Het merendeel van de bedrijven blijkt al binnen een halve dag niet meer te kunnen functioneren zonder elektriciteit, telecom of andere ICT-diensten. Na een week zonder deze voorzieningen kan nog slechts 6 procent van de bedrijven opereren zonder stroom, 10 procent zonder telefonie en internet, en 18 procent zonder ICT-diensten.

Dit onderstreept volgens Volberda 'de grote afhankelijkheid van het Nederlandse bedrijfsleven van deze vitale voorzieningen.' Gevraagd naar hun 'noodpakket' met getroffen voorzorgsmaatregelen voor het niet-functioneren van vitale voorzieningen blijkt dat ruim een op de vijf bedrijven nog niets heeft ondernomen.

Wat zijn de kansen op het vlak van defensie en AI?

Het is niet alleen kommer, kwel en doemscenario's. Hogere defensie-uitgaven gericht op de situatie op deze onrustige aardbol bieden ook kansen. Volberda: ,,Hogere defensie-uitgaven kunnen de vraag in bestaande markten stimuleren en toegang bieden tot nieuwe markten.''

Hoewel ons land geen grote defensie-industrie heeft, blinken we uit in gespecialiseerde technologieën en onderdelen van wapensystemen. Internationale spelers als Damen en Thales bewijzen dat Nederlandse bedrijven op het gebied van scheepsbouw en radartechnologie tot de wereldtop behoren. Daarnaast bestaat de Nederlandse defensie-industrie vooral uit kleinere bedrijven met specialistische kennis, wat kansen biedt op het gebied van innovatieve technologieën zoals drones, slimme materialen en kunstmatige intelligentie.

Mart de Kruif, oud-commandant van de landstrijdkrachten, schetste afgelopen juni het potentieel op BusinessWise: ,,Wij hebben zoveel startups in Nederland, zoveel creativiteit waar zoveel uitkomt. Dat is echt ongekend.'' De samenwerking tussen Nederland en Oekraïne op het gebied van drones is een goed voorbeeld van hoe technologie en gevechtservaring samen kunnen komen.

Zicht op een hoge AI-volwassenheid

Ander goed nieuws voortkomend uit de monitor: de volwassenheid van bedrijven op het gebied van AI neemt toe. Bedrijven geven aan vooral een inhaalslag te hebben gemaakt in organisatorische en personele capaciteiten die nodig zijn om AI effectief toe te passen. Daarnaast lijkt het beeld van de achterblijvende bedrijfsprestaties te kantelen. ,,Met name jonge, internationaal actieve bedrijven in de ICT-sector en zakelijke en financiële dienstverlening kennen een hoge AI-volwassenheid'', voegt Volberda toe.

Lees ook: Kan Nederland de strijd winnen met een AI-Deltaplan?

Een Nationaal AI Deltaplan moet het bedrijfsleven nog volwassener maken. Denk aan een sprong in rekenkracht en energie-infrastructuur, massale AI-adoptie en -geletterdheid, een concurrerend AI-ecosysteem en ambitieuze AI-projecten. Minister Karremans (Economische Zaken) heeft het plan eerder deze week officieel in ontvangst genomen. Een staatssecretaris voor AI, een minister voor Digitale Zaken, de oprichting van een Nationaal Agentschap voor AI, het aantrekken van (buitenlands) AI-talent en investeren in AI-projecten die doorbraken realiseren met grote maatschappelijke en economische impact zijn aanbevelingen uit het plan.

Digitale, internationale dreiging onderschat

De toepassing van veel andere sleuteltechnologieën is vooralsnog beperkt. Momenteel gebruikt ongeveer de helft van de bedrijven cybersecuritytechnologieën en zo'n 40 procent past AI of data science toe. De overige sleuteltechnologieën worden door aanzienlijk minder bedrijven toegepast en bevinden zich vaak nog in de experimentele fase.

Generatieve AI en deepfakes vormen een steeds grotere bedreiging, zo bleek eerder dit jaar uit onderzoek van ABN Amro. Er is een groot verschil tussen de risicoperceptie van bedrijven en de gevaren die zij door zulke aanvallen lopen. 'Zorgwekkend', stelde Julia Krauwer, sector banker TMT van de bank vlak voor de zomer. „Geopolitieke spanningen leiden tot cyberincidenten, óók in Nederland. Zo richten statelijke actoren hun pijlen op de digitale ketens van bedrijven en werken zij hierbij vaak samen met cybercriminelen.''

Krauwer: „Autoritaire regimes gebruiken de digitale route om chaos te creëren en Europa te verzwakken. Ze vallen specifieke doelwitten aan - zoals kritieke infrastructuur en de zorgsector - via zwakkere schakels in de keten. Het is dan ook belangrijk dat elke organisatie verantwoordelijkheid neemt voor onze gezamenlijke digitale weerbaarheid."

Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in: