Onlangs stond er een prachtig en goed geschreven artikel van Hans Stegeman in de NRC. Over groei, maar dan niet in materiële zin. Stegeman heeft een supergoede kijk op de economie en is niet voor niets hoofdeconoom bij Triodos Bank.
Ik geloof in zijn visie en omarm die van harte als oprichter van B Lab Europe, met inmiddels meer dan 5000 B Corps in Europa - waar Triodos Bank overigens ook bij hoort. Maar het hebben van een goede visie wil nog niet zeggen dat het ook zo gaat gebeuren. Want het gezegde luidt niet voor niets dat 'mensen verandering willen, maar niet willen veranderen'.
Neem bijvoorbeeld obesitas. We weten dat er heel veel voedsel in supermarkten ligt dat te zout, te zoet, te vet, te slecht is voor de gezondheid. Maar we blijven het massaal verkopen. We weten dat plastic slecht is en dat de meeste lichamen al microplastics bevatten. Maar toch hebben we een enorme plasticlobby die pleit voor een immense groei in plastic producten.
We weten dat plastic slecht is, maar toch hebben we een enorme plasticlobby die pleit voor inmense groei
Leen Zevenbergen
We weten dat papier in de productie veel te veel water vervuilt en dat er nog steeds heel veel bomen gekapt worden om papier te produceren. Er zijn goede alternatieven, maar we blijven de papierproductie opvoeren. Niemand wil oorlog, maar we blijven de wapenproductie opvoeren en investeren daar naar hartenlust in.
Gigantische lobbycircuits
Dit zijn maar een paar voorbeelden van situaties waar we verandering in zouden willen brengen. Schijnbaar makkelijke discussies waarover we het allemaal eens zouden moeten zijn, maar die om een of andere reden altijd moeilijk worden, want:
Plastic is toch echt zo slecht nog niet.
Mensen kunnen zelf in de supermarkt voor gezond eten kiezen.
Gezond voedsel is duurder dan ongezond voedsel.
Olie blijft de komende tientallen jaren broodnodig.
Wapens hebben we nodig om ons te verdedigen.
Vaak zelfs komen er wetenschappelijke artikelen om de hoek kijken om aan te tonen dat het ogenschijnlijk slechte toch zo erg nog niet is. De meeste mensen beseffen waarschijnlijk niet dat er enorme - werkelijk gigantische - lobbycircuits achter zitten die bezig zijn met het in stand houden van de gevestigde orde. Want er is natuurlijk helemaal geen enkele wil om de verdienmodellen van grote multinationals te veranderen. Aandeelhouders, beleggers, bonussen van CEO's, pensioenfondsen, private equity. Alle partijen zijn gebaat bij voortzetting van het huidige winstgevende model. Want 'greed is good', toch?
De wapenlobby
Neem bijvoorbeeld oorlog. Momenteel zijn er wereldwijd zo'n 150 gewapende conflicten gaande. Dat is enorm triest voor burgers die daar de dupe van worden, maar hoe zuur het ook klinkt, het is een fantastisch verdienmodel voor de wapenindustrie.
Want stel nou toch eens de verschrikkelijke situatie dat er nergens oorlog was. Toen kwam die enorme industrie stil te liggen, moesten fabrieken dicht, winst omlaag, ontslagen. Daarvoor is de wapenindustrie gewoonweg te groot. 'Too big to fail' heet dat zo mooi.
Sterker nog, als er geen oorlogen zijn dan is het in het belang van de wapenindustrie om conflicten te veroorzaken, te laten ontstaan. En reken maar dat dat volop gebeurt. Middels wapendonaties, steekpenningen aan zittende regimes. Marketing zou ik dat willen noemen.
Net zoals de sigarettenindustrie die zo'n 40 jaar geleden sigaretten gratis uitdeelde op stranden om het roken te stimuleren. Klinkt natuurlijk vreselijk, maar ga er maar vanuit dat de wapenindustrie nietsontziend conflicten toejuicht en stimuleert. Door onder andere het creëren van angst tegen een vijand. Angst bij de bevolking en dat vervolgens omzetten in verhogen van het wapenbudget.Alsof wapens zorgen voor meer veiligheid. Want we zijn inmiddels wereldwijd aanbeland in een spiraal omhoog wat betreft wapen aankoop en productie.
Gezonde voeding
Voedsel is een ander voorbeeld waar we massaal aan dikmakende en ongezonde producten zitten. Met enorme kosten voor gezondheidszorg van dien. Iedereen weet dat in de schappen van de supermarkten massaal ongezonde producten worden verkocht. Ook de supermarktketens zelf weten dat.
Met als excuus dat de consument toch zelf zijn of haar keuze kan maken. Maar zo werkt het natuurlijk helemaal niet. Geef een tiener de keuze tussen een appel en een zak chips. Een appel kost 1 euro en een zak chips 2 euro. De keuze zal meestal op de chips vallen. Simpele oplossing; ongezond voedsel duurder maken en gezonder voedsel desnoods subsidiëren. Want gezond voedsel is tenslotte niet alleen voor de koper beter, maar ook voor de economie van het land.
Gezond voedsel is niet alleen voor de koper beter, maar ook voor de economie van het land
Leen Zevenbergen
Hoe komt het dan dat we nog steeds massaal producten in supermarkten hebben die mensen niet nodig hebben, die ongezond zijn, slecht voor het milieu? Door het idee, het schijnbeeld, dat gezonder duurder is terwijl dat natuurlijk helemaal niet het geval is.
En de immense belangen van de grote producenten om op de huidige weg door te gaan. Het is helemaal niet in het belang van producenten om gezondere en betere producten te gaan maken terwijl de winsten maximaal binnenkomen. Dus de lobby tegen belasting op slecht voedsel, vervuilende producten, plastics is enorm. En succesvol.
Lees ook: 'Ik ben erg rijk en ik wil meer!' Leen Zevenbergen over de wanhopige zucht naar erkenning
Plastic en olielobby
Plastic en papier hebben ook krachtige lobbycircuits. Want plastic moet natuurlijk blijven. Om diverse redenen. Een daarvan lijkt niet zo voor de hand te liggen, maar heeft te maken met de langzame switch naar elektrische auto's. En switch die overigens tot op de dag van vandaag een enorme tegenwerking heeft in de EU. Alsof er geen Chinese overmacht aan goedkope elektrische auto's is, die jarenlang ontkend is door de leiders van de Europese autoproducenten.
Hoe meer elektrische auto's, hoe minder benzine. Dus die olie moet elders aangewend worden. En zo heeft de olie-industrie ervoor gekozen om de productie van plastic tot 2050 te verdubbelen. Want voor plastic is olie nodig. Tja, zo gaat dat. Dus ontstaan er overal organisaties, vaak semi-wetenschappelijk, die aangeven dat we toch echt niet zonder olie kunnen in onze huidige economie. Wij geloven dat.
De productie van plastic is een van de meest ernstige vervuilingen van de planeet. En dat kunnen we massaal verminderen. Hebben we de komende decennia nog behoefte aan plastic en olie-bevattende producten? Zeer waarschijnlijk, maar we zouden nu al in een veel hoger tempo plastic kunnen vervangen door producten met exact dezelfde eigenschappen die plant based zijn. Dat betekent dat ze na gebruik volledig door de natuur opgenomen kunnen worden weer en dus verdwijnen.
Maar die producten zijn vaak ietsje duurder dan virgin plastic, ook wel nieuw geproduceerd plastic. De oplossing is simpel; belasting op virgin plastic en zorgen dat dat duurder, veel duurder, wordt dan alle vervangende en gerecyclede alternatieven.
Jouw pensioen zou wel eens kunnen dalen als een pensioenfonds haar investeringen in de olie-industrie terugtrekt
Leen Zevenbergen
Effecten op pensioenen en inkomens
Maar dat zal tot het uiterste worden tegengewerkt door de plastic lobby. Want 'plastic is good'. Als ik nu even mijn economenbril opzet, dan zie ik de enorme financiële belangen die samenhangen met deze grote industrieën. En die belangen zijn werkelijk enorm. En hebben effect op onder andere pensioenen van mensen, inkomens vanuit lonen, bonussen en goede doelen.
Het veranderen van deze grote industrieën heeft dus ook effect op veel meer mensen dan alleen de mensen die direct betrokken zijn. Jouw pensioen zou bijvoorbeeld wel eens kunnen dalen als een pensioenfonds haar investeringen in de olie-industrie terugtrekt. En zodra mensen dat ontdekken kiezen ze toch vaak voor een goed pensioen. Ook op dat microniveau van een individuele burger zijn de keuzes dus vaak moeilijk.
Maar zolang als we ons niet fel verzetten tegen de machtige lobby's van de gevestigde grote industrieën (wapens, plastic, olie, papier, voedsel) en ons realiseren dat die machtige lobby's bestaan zullen we nooit een wereld bereiken die de Triodos-econoom Hans Stegeman ons probeert te voorspiegelen.
Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in:
