De reportage van het AD over deze zaak klinkt als een politieke thriller; het aftappen van telefoons, het persoonlijk benaderen van de premier en de dreiging om gasvelden te sluiten. In de milieuzaak die in 2022 werd aangespannen door het Openbaar Ministerie (OM) tegen de NAM werd alles uit de kast getrokken om de toenmalige directeur uit de wind te houden.
De AD-reportage en de lopende rechtszaak doen een belangrijke vraag oprijzen: wanneer is een bestuurder persoonlijk aansprakelijk?
Waar gaat de milieuzaak tegen de NAM over?
Het OM eist 20 miljoen euro wegens het plegen van milieudelicten in de periode 2010-2022. De NAM zou gedurende die periode afvalwater met de gevaarlijke stof kwik in de bodem van de Groningse plaats Borgsweer hebben geïnjecteerd.
Naast de boete voor het bedrijf werd in eerste instantie ook toenmalig NAM-directeur Johan Atema als verdachte aangemerkt door het OM. Het OM heeft hem uiteindelijk niet vervolgd omdat hij 'niet persoonlijk leiding gaf aan de overtredingen'.
Bestuurder wordt zelden écht schuldig bevonden
Advocaat Jakoline Winkels van advocatenkantoor Stibbe vertelt BusinessWise dat het niet uitzonderlijk is dat een bestuurder als verdachte wordt aangewezen, maar dat zelden voorkomt dat deze ook schuldig wordt bevonden. De lat voor persoonlijke strafrechtelijke aansprakelijkheid ligt volgens haar hoog.
„Ons kantoor heeft regelmatig bestuurders van grote ondernemingen bijgestaan die als verdachten werden aangemerkt. Zij werden uiteindelijk niet vervolgd, dan wel vrijgesproken. Het kwaad is dan echter al geschied, want deze mensen zijn dan al aan de publieke schandpaal genageld."
Welke regels gelden er voor persoonlijke bestuurdersaansprakelijkheid?
In 2016 is er een belangrijke uitspraak geweest van de Hoge Raad, vertelt Winkels. Hierin zijn de juridische kaders, die gelden voor de strafrechtelijke bestuurdersaansprakelijkheid, begrensd en verduidelijkt. „In dit arrest heeft de Hoge Raad bevestigd dat voor feitelijk leiding geven persoonlijke opzet vereist is. Een bestuurder moet hebben geweten van het plaatsvinden van verboden gedrag en vervolgens, terwijl dat wel kon, niet hebben ingegrepen."
Een CEO weet misschien niet goed dat het mis is gegaan op de werkvloer omdat er verschillende lagen tussen zitten
Jakoline Winkels Advocaat Stibbe
Winkels stelt het goed te vinden dat de Hoge Raad de bestuurlijke aansprakelijkheid heeft begrensd en schreef er eerder in een Stibbe-blog onder meer dit over: 'Gelet op het takenpakket van een bestuurder of CEO van een grote onderneming, ligt het niet erg voor de hand dat van alle functionarissen binnen een bedrijf juist hij of zij op de hoogte was van verboden gedrag en persoonlijk verplicht was in te grijpen. Laat staan dat het voor de hand ligt dat een CEO van een bonafide bedrijf dat vervolgens desalniettemin zou nalaten. Dat blijkt al wel uit het gegeven dat hier in de rechtspraak geen voorbeelden van te vinden zijn, terwijl het OM dit (het vervolgen van bestuurders uit dat segment, red.) de afgelopen jaren toch meermalen geprobeerd heeft'.
'Leiders van bedrijven met naam en toenaam aanspreken (laten we het bij die stap voorlopig even houden) zal een aantal zeer positieve effecten sorteren, namelijk: het stimuleert ethisch leiderschap, het zorgt voor enorme transparantie, het past bij een goed ESG-beleid en het zal helpen om wanbeleid en schandalen te voorkomen'. Dit schrijft voormalig CEO en duurzaamheidsambassadeur Leen Zevenbergen in deze BusinessWise-expertblog.
Winkels: „In de media wordt er vaak gesproken over het vervolgen van bestuurders maar wordt voorbijgegaan aan de juridische grenzen die zijn gesteld aan persoonlijke strafrechtelijke aansprakelijkheid. Het is natuurlijk niet zo vreemd dat een CEO niet op de hoogte is van zaken die misgaan op de werkvloer, daar zitten vaak een heleboel managementlagen tussen. Het ligt in de meeste zaken helemaal niet voor de hand om achter bestuurders aan te gaan."
De traditionele onderwereld is voor de samenleving minder gevaarlijk dan de CEO’s van grote vervuilende bedrijven
Bénédicte Ficq Strafrechtadvocaat
NAM-directeur niet de eerste, Bénédicte Ficq gevreest in de boardroom
Atema is niet de eerste Nederlandse bestuurder waarbij de vraag ontstond of hij persoonlijk vervolgd zou kunnen worden. Strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq maakte de afgelopen jaren naam door aangifte te doen tegen bestuurders van bedrijven als Schiphol, Chemours en Tata Steel. In een interview met De Groene Amsterdammer vergeleek Ficq de bestuurders van grote industrieën met de onderwereld: „De traditionele onderwereld is voor de samenleving minder gevaarlijk dan de CEO's van grote vervuilende bedrijven.'
Winkels begrijpt waarom Ficq die aanpak kiest. „Het versterkt wellicht de mediacampagne rondom een aangifte. Maar deze aanpak polariseert enorm en negeert wat mij betreft elementaire strafrechtelijke uitgangspunten. Nog los van de persoonlijke gevolgen van het mediageweld voor de mensen om wie het gaat."
Lees ook: De rol van CEO's: moeten leiders persoonlijk verantwoordelijk gehouden worden?
Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in:
