Hoe wordt Brainport Eindhoven geen Silicon Valley?

Economische groei en toenemende rijkdom, het klínkt mooi. Maar wie denkt dat het geluk van mensen vanzelf meegroeit, vergist zich. Vraag het maar aan bewoners van precies zo'n tech-regio als Brainport steeds meer is, Silicon Valley. Of eigenlijk: vraag het de ex-bewoners, schrijft het ED.

De nachtmerrie van Zuidoost-Brabant

Want de snelgroeiende bedrijven als Apple, Intel, Google en Facebook trokken massa's nieuwe werknemers aan. En betaalden zulke hoge salarissen, dat Jan met de pet het daar verder kon schudden. Woningen werden onbetaalbaar, prijzen schoten omhoog. Doodgewone mensen met een nette baan buiten de tech-sector werden de regio uitgedrukt. Ze pendelen sindsdien uren per dag tussen werk en hun woning ver buiten de stad. Dát is de nachtmerrie van Zuidoost-Brabant. Onder meer de Eindhovense burgemeester Dijsselbloem waarschuwt er keer op keer voor. Maar wie goed kijkt, ziet dat het soms al aan de hand is: woningzoekenden die de regio verlaten omdat hier geen huis te krijgen is.

Het is een scenario dat Otto Raspe maar al te goed kent. Hij is gespecialiseerd in wat 'brede welvaart' heet. Deze maand werd hij officieel geïnstalleerd als professor of practice aan de Tilburgse universiteit, die in een speciale werkplaats onderzoek doet naar het fenomeen. Simpelweg betekent brede welvaart dat de kwaliteit van leven voor iedereen beter wordt. Niet alleen omdat hij of zij meer verdient, maar ook omdat mensen gezonder worden, fijn kunnen wonen, kansen hebben om zich te ontwikkelen, de lucht schoon is en er genoeg groen in de omgeving is.

'Regio Zuidoost-Brabant vond zichzelf opnieuw uit'

Als we niet alert zijn, kan onze levenskwaliteit best wat deuken oplopen door de stormachtige economische groei. Maar geen misverstand, Raspe is op zich positief en vol lof over wat er in Zuidoost-Brabant gebeurt op het vlak van de economie en van de brede welvaart. Hij onderstreept het een paar keer, terugwijzend naar het eind van de vorige eeuw. ,,Veel bedrijven stonden er slecht voor, er waren heel hoge werkloosheidspercentages en er was weinig economische dynamiek. Maar de regio heeft zich opnieuw uitgevonden."

Nu is Zuidoost-Brabant samen met Amsterdam de trekker van de Nederlandse economie. Juist daarom is het interessant om te kijken wat er aan de Amstel gebeurt, vindt Raspe. Daar lopen ze in ontwikkeling net een fase voor. In sommige opzichten is Amsterdam een alarmbel voor Brabant.

Tevredenheid over wonen is laag

,,Je ziet dat de groei daar echt ten koste gaat van het wonen. De tevredenheid daarover is laag en lager geworden." Dat komt door de huizenmarkt, ziet hij. ,,En dat kan ook het voorland van Zuidoost-Brabant worden. Als je zo internationaal bent en er zoveel dynamiek is, dan zie je dat uiteindelijk gezinnen uit de regio wegtrekken." Daarmee verdwijnt ook het type banen dat daarbij hoort.

Ook de woonomgeving in de hoofdstad is achteruitgegaan. Onveiliger en viezer, geven bewoners aan. ,,En je zag echt nadrukkelijk dat Amsterdam slechter scoort op de sociale cohesie." Nieuwkomers mengen slecht met oorspronkelijke bewoners, mensen kennen hun buren slechter en wonen in de stad voelt steeds anoniemer. Ook in een stad als Rotterdam ziet Raspe alarmbellen rinkelen. In de havenstad, met veel logistiek en petrochemische industrie, is de lucht slecht. Dat heeft gevolgen voor de gezondheid. In sommige delen van de stad stapelen problemen wel erg op: lage inkomens, veel werkloosheid, onveiligheid, moeizame integratie. En dat op zo'n schaal dat het zichzelf weer versterkt. Wie er woont, heeft minder kansen om op te klimmen.

Lang was er nauwelijks oog voor zulke nadelen aan economische groei. ,,The rising tide will lift all boats", citeert Raspe econoom Enrico Moretti. Als de economie gaat draaien en het geld binnenloopt, tilt dat als een vloed alle bootjes op, is de redenering. De welvaart sijpelt vanzelf door tot in alle rangen en standen van de bevolking.

Inmiddels weten we beter. In de regio profiteren weliswaar meer mensen dan alleen die met een baan bij de tech-bedrijven, maar het succes bereikt niet iedereen. De kans bestaat dat de ongelijkheid tussen groepen groter wordt. Wie niet zorgt dat onderwijs voor iedereen toegankelijk is, dat niet iedereen een kans heeft om op te klimmen, weet dat achterblijvers alleen maar meer op achterstand komen. Raspe: ,,Als je werkloos wordt, heb je niet alleen minder inkomen. We zien in onze statistieken dat ook je sociale contacten dan slechter worden. Als dat er te weinig zijn, kom je in een isolement. En dan heb je ook geen vangnet meer."

Lees verder onder de foto.

Ontwaken tussen de daklozen

In reportages uit de daklozenopvang duiken ze al af en toe op. Mensen met een keurige baan die toch wakker worden tussen de daklozen. Nu zijn het nog incidenten: gescheiden, vervolgens niet aan onderdak gekomen en op straat beland.

,,Onderwijs, dat zorgt dat iedereen kan deelnemen aan de economie, is cruciaal. Maar ook een economie met veel verschillende soorten bedrijven versterkt de brede welvaart", vult Raspe aan. Zodat als het ene bedrijf sluit, werknemers makkelijk elders aan de slag kunnen. Hij wijst naar Born, waar tot enkele jaren geleden de autofabriek van VDL Nedcar werk bood aan duizenden mensen. Nu staat de enorme fabriek leeg. In dat stuk Limburg zijn alternatieve banen voor deze gespecialiseerde technici nauwelijks voorhanden. ,,Dat is een sterk bedrijf, maar heel geïsoleerd in die regio. Als er gebrek is aan mogelijkheden voor arbeidsmobiliteit, vallen mensen buiten de boot. Je moet dus niet gespecialiseerd zijn in één sector met één type activiteit, met één type mensen dat je nodig hebt."

Hoewel critici in de Brainportregio vraagtekens zetten bij de dominantie van tech-bedrijven, vindt Raspe dat de regio op dit vlak juist punten scoort. Hij ziet juist een grote diversiteit van bedrijven die samen een sterk ecosysteem vormen. ,,En daar zitten ook veel mbo- en hbo-banen in. Dat vind ik wel positief."

Tegenstanders van groei

Duurdere woningen, meer ongelijkheid, luchtvervuiling, sociale spanningen. Het zou koren op de molen kunnen zijn van tegenstanders van groei. Maar dat is Raspe een paar stappen te ver. Krimp of stagnatie heeft veel meer nadelen voor de brede welvaart, is hij overtuigd. Zijn punt is vooral dat er aandacht moet zijn voor de effecten van groei. En daar ziet hij Zuidoost-Brabant als voorloper binnen Nederland, vooral omdat verschillende partijen eendrachtig samenwerken. ,,In andere regio's kom ik tegen dat er veel wantrouwen is tussen overheid en bedrijfsleven. Maar hier zijn het bedrijfsleven en ook het onderwijs echt betrokken. Het is een enorme opgave, maar ik heb er vertrouwen in."

Voor een deel zit het in het dna van Zuidoost-Brabant, denkt Raspe. Philips was lang een bedrijf dat zich op alle vlakken inzette voor het welzijn van personeel. Tot en met woningbouw en studiebeurzen toe. Die erfenis leek verloren te gaan toen eind jaren negentig Philips, DAF en andere bedrijven op een faillissement afstevenden.

De bedrijven overleefden, maar de schrik zat erin. ,,Het motto werd 'laten we dit nooit meer meemaken'", zegt Raspe. Waar bedrijven eerder veel aandacht hadden voor het welzijn van personeel, richtte de blik zich nu strak op de bedrijfsvoering en het aandeelhoudersbelang. Werknemers kregen keurig betaald, en dat was dan dat. Veel groter was de rol van bedrijven niet meer. ,,Maar nu is dat voor elkaar en is het 'dit gaan we groot maken'", markeert Raspe de groei die het regionale bedrijfsleven sindsdien doormaakte. En bij dat 'groot maken' van het succes, hoort sinds enkele jaren weer wél aandacht voor het welzijn van de regio.

,,Vooral de laatste twee jaar is de regio goed bezig. Bestuurders, maar ook bedrijven. Ze zien dat het belangrijk is om de economische groei goed in te bedden, omdat anders de wal het schip gaat keren."

Brainport voor elkaar

Inmiddels lopen er verschillende programma's die moeten zorgen dat iedereen meeprofiteert van het rijzende economische tij. Het bedrijfsleven ondersteunt scholen in hun pogingen om ook kansarme kinderen erbij te trekken. Via het programma 'Brainport voor elkaar' worden ook mensen met financiële problemen geholpen. ASML zet de toon, als Philips in zijn beste dagen. De chipmachinefabrikant betaalt mee aan vastgelopen woningbouwprojecten, sponsort sportactiviteiten en steekt geld in culturele instellingen.

Het is ook uit een welbegrepen eigenbelang, weet Raspe. Want het regionale bedrijfsleven zit te springen om arbeidskrachten, die uit de hele wereld naar Zuidoost-Brabant worden gehaald. Dat lukt alleen als nieuwkomers enthousiast zijn over de regio waar ze gaan wonen en werken. Dus moeten de voorzieningen op orde zijn.

Zoals de wetenschapper het formuleert: ,,Het zijn attractiefactoren voor het human capital dat je nodig hebt voor je economie. Of dat nu uit Nederland komt of van daarbuiten." Uiteindelijk draait brede welvaart niet om de bedrijven, maar om de kwaliteit van leven. Wie hoogopgeleid is en een baan heeft, scoort op de schaal van brede welvaart tien procentpunten hoger dan gemiddeld, doceert Raspe. Maar wie geen baan heeft en een lage opleiding, scoort juist twintig procentpunten onder het gemiddelde.

,,Economische groei is een middel en brede welvaart het doel", vat de wetenschapper samen. ,,Een samenleving waarin niet alleen de economie bloeit, maar waarin mensen zich prettig voelen, een gezonde levensstijl kunnen volgen, in een veilige en schone omgeving leven en sociale verbondenheid ervaren."