Activisme, wat is dat precies? En wanneer noem je jezelf een activist? Volgens Sam Schwencke gaat het niet om met een spandoek en een megafoon de straat op gaan. Een activist is volgens haar iemand die zich inzet tegen onrecht. „Dat kan op heel veel verschillende thema's." Voor Schwencke is dat het milieu.
Schwencke studeerde Ruimtelijke Ontwikkeling Climate & Management aan de Haagse Hogeschool, waar ze werd geconfronteerd met de staat van het klimaat. „We kregen daar les over klimaatverandering van een meteoroloog die ook voor het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change, red.) heeft geschreven. Toen ben ik me ontzettend zorgen gaan maken." Daarom wilde ze via haar werk bijdragen aan het milieu en ging ze aan de slag als stagiair bij de gemeente Den Haag.
Richtlijnen voor ambtenaren
Ook op persoonlijk vlak wilde Schwencke zich inzetten. Het was haar moeder die de eerste stap maakte richting Extinction Rebellion. „En ik zei: 'Mam, doe niet zo gek. Wat een extreme groep is dat.'" De groep stond bekend om het breken van de wet en Schwencke moest er niets van weten, tot ze een keer meeging naar een protestactie. „Toen zag ik daar de energie van zo'n groep. En allemaal mensen die zich ook zorgen maakten om de dingen waar ik me zorgen om maakte. Daar werd ik zo enthousiast van.'' Ze sloot zich aan.
Beluister ook: 'Ik zou geen leukere baan nemen voor de helft van het geld'
Schwencke kreeg kort daarna een baan als klimaatadviseur aangeboden bij de gemeente. „Toen heb ik meteen tijdens dat gesprek gezegd: ik ben ook actief bij Extinction Rebellion en weet dat ik zo nu en dan gearresteerd zou kunnen worden." Er volgde een overleg bij de gemeente, omdat een ambtenaar de wet niet mag overtreden. „Soms gebeurt het dat een ambtenaar door rood fietst of bij een voetbalwedstrijd als hooligan aanwezig is. Dat soort dingen gebeuren en daarvoor bestaan bepaalde richtlijnen." In de gedragscode voor ambtenaren wordt omschreven dat je als ambtenaar niet je politieke mening moet delen. „De ambtenarij spreekt met de mond van de minister of wethouder. Op persoonlijke titel kun je wel je politieke mening uiten, bijvoorbeeld op LinkedIn, maar dan moet het duidelijk zijn dat dit je persoonlijke mening is."
Schwencke kreeg de baan en mocht blijven demonstreren, als het haar werk maar niet zou verhinderen. „Ik heb daar een paar jaar gewerkt met tegelijkertijd acties." Haar collega's en leidinggevende waren op de hoogte van haar weekenden op de barricades.
Vastgeketend voor het VVD partijkantoor
Eind goed al goed, tot 23 februari 2023. Schwencke was aanwezig bij een demonstratie bij het partijkantoor van de VVD. Een dag later verschenen er foto's van een vastgeketende Schwencke online. „Daar stond ik best wel duidelijk op en iemand heeft mij daar herkend." Een gemeenteraadslid van de VVD tweette dat de actie van Schwencke reden zou moeten zijn voor ontslag. „Mijn leidinggevende was niet verrast. Die wist dat ik dit deed, maar omdat het zo in het nieuws was moesten ze reageren. Dus toen ben ik op non-actief gezet, totdat de integriteitscommissie een oordeel had geveld."
Demonstreren als ambtenaar was - en is - niet verboden, maar de activiste werd beschuldigd van het creëren van imagoschade voor de gemeente Den Haag. Uiteindelijk werden er voor Schwencke voorwaarden opgesteld: niet meer meedoen aan onaangekondigde acties en niet meedoen aan acties waar arrestaties worden verricht. „Wat zo wrang was, was dat ik uiteindelijk minder demonstratierecht had dan andere ambtenaren, laat staan andere burgers." Schwencke besloot toch akkoord te gaan met de voorwaarden, omdat ze haar baan niet wilde verliezen. „Ik had gewoon een heel fijn team. Heel fijne collega's. Dus ik wilde dat niet zomaar weggooien. Dus ik heb het toen ondertekend en ben teruggegaan naar kantoor."
Beluister ook: 'Plezier gaat boven carrière maken'
Maar al snel bleek dat het op het werk anders was dan vóór de ophef. Andere collega's durfden bijvoorbeeld niet meer mee te gaan naar de klimaatmars in Amsterdam, een aangekondigde protestmars die wel was toegestaan. „Dus er ontstond een angstcultuur die een drempel voor het demonstratierecht vormde bij alle collega's. En dat vond ik zo naar." Ook voelde Schwencke zich niet meer serieus genomen als ambtenaar. „Ik heb gewoon de juiste achtergrond voor het advieswerk wat ik deed en ik adviseerde gewoon in lijn met de klimaatwetenschap. Maar wanneer ik dat deed, werd ik bestempeld als politiek of of activistisch."
Na een aantal maanden besloot ze dan toch om te vertrekken bij de gemeente. „Ik kies mijn demonstratierecht boven mijn inkomen."
In aflevering 8 van de podcast Hoe overleef ik werken met Gen Z hoor je nog uitgebreider hoe Schwencke terugblikt op deze periode en wat ze anders zou doen.
Is Gen Z activistischer?
Het aantal demonstraties is de afgelopen jaren flink toegenomen, van 2 duizend demonstraties in 2013 naar 5 duizend in 2022. Volgens onderzoek van het CBS doen jongvolwassenen steeds vaker mee aan politieke acties. In de periode 2020 tot en met 2023 deed 44 procent van de 18 tot 25 jarigen mee aan politieke acties. Dat percentage lag tussen 2012 en 2019 nog op 38 procent. Gen Z'ers namen vooral vaker deel aan onconventionele acties, zoals protestmarsen en demonstraties. Dat deden ze twee keer zo vaak als 25-plussers. Jongeren die een HBO of WO opleiding volgden hebben aanzienlijk vaker meegedaan aan acties dan leeftijdsgenoten met basis voortgezet of mbo onderwijs. Daarnaast namen jonge vrouwen vaker deel aan politieke acties dan jonge mannen.
Beluister ook: Ik zie mezelf absoluut niet als deeltijdprinsesje'
Een mogelijke verklaring voor de actieve rol van jongeren in protesten ligt in het gebruik van sociale media. Volgens een onderzoek van Harvard zijn jongeren wereldwijd steeds vaker de initiatiefnemers van protestbewegingen. Sociale media maken het mogelijk om zonder hiërarchie snel en flexibel te organiseren. En jongeren weten zo kloven tussen verschillende groepen te overbruggen. Mediawetenschapper Thomas Pool verklaart dit succes door te wijzen op het vermogen van sociale media om een collectieve identiteit te creëren. Mensen kunnen zich identificeren met een actie en verbinden hun eigen verhaal daaraan. Zonder tussenkomst van traditionele organisatiestructuren.
Ze zouden lui zijn, verwend, en ze komen niet meer naar kantoor: generatie Z betreedt de arbeidsmarkt. De vooroordelen vliegen je om de oren, maar: slaan ze ergens op? Doet deze generatie het écht allemaal anders? Beluister onze podcastserie Hoe overleef ik werken met Gen Z maar 'ns... Elke dinsdag een nieuwe aflevering, gepresenteerd door Gen Z'er Mirthe Westrik.
Geef Gen Z'ers ruimte
Hoe ga je als werkgever om met activistische, jonge werknemers? We vroegen het Schwencke. „Geef een werknemer alle ruimte om grondrechten te kunnen uitoefenen. Het is een grondrecht. Alles wat je daar tegenin brengt is een drempel. Wees daar terughoudend in. Een werkgever mag bepaalde grenzen stellen. Die staan dan ook zo omschreven in allerlei documenten. Maar het is echt belangrijk qua sfeer dat er een gevoel heerst dat het in beginsel allemaal mag."
Ontvang elke donderdag het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier gratis in:
