LEES OOK: Het echte probleem: met Trump is er afscheid genomen van Amerika als stabiele factor
Zeldzame aardmetalen – een groep van zeventien chemische elementen – zijn cruciaal voor moderne technologie. Hoewel ze niet per se schaars zijn in absolute zin, komen ze zelden voor in economisch winbare concentraties. Die combinatie maakt hun ontginning complex en geopolitiek gevoelig.
Waarom de grondstoffen belangrijk zijn
Achter het innovatieve imago van Europa's technologische industrie gaat dan ook een diepe afhankelijkheid schuil. Deze metalen zijn onmisbaar voor alles van chips en elektronica tot defensietechnologie. Zelfs ASML, Europa's kroonjuweel op technologisch gebied, is afhankelijk van neodymium voor krachtige magneten en tantalum voor vitale elektronische componenten.
Windturbines op de Noordzee, MRI-scanners in ziekenhuizen en elektrische auto’s draaien allemaal op deze cruciale elementen.
Ron Stoop Geo-econoom HCSS
"In de halfgeleiderindustrie zijn zeldzame metalen onmisbaar voor de productie van chips en geavanceerde elektronica, maar ook de energietransitie is afhankelijk van deze grondstoffen," aldus Stoop. "Windturbines op de Noordzee, MRI-scanners in ziekenhuizen en elektrische auto's draaien allemaal op deze cruciale elementen."
Die kwetsbaarheid krijgt inmiddels geopolitieke contouren. Terwijl digitalisering versnelt en staten vergroenen, groeit wereldwijd de strijd om toegang tot strategische grondstoffen.
Strijd om metalen op Europese bodem
Onder de modderige velden van Oekraïne, waar laarzen stampen, granaten inslaan en tanks voorbij denderen, woedt een tweede, stillere strijd. Diep onder het slagveld liggen zeldzame aardmetalen die toekomstige machtsverhoudingen zullen vormen – strategische buit die Washington en Moskou beide willen controleren. Terwijl Poetin en Trump met elkaar aan de telefoon hingen, kwamen Europese leiders spoedig samen om een antwoord te vinden op de imperialistische trekken van de twee grootmachten.
LEES OOK: Beurzen in rep en roer: in 15 minuten weet jij hoe te beleggen in deze turbulente tijden
Volgens de Financial Times drong de VS eind-maart aan op een ingrijpende deal om controle te nemen over Oekraïense grondstoffen. Agressiever dan eerdere voorstellen, zou de deal Washington controle geven over alle minerale grondstoffen en energie-infrastructuur in Oekraïne. De VS zou royalty's met 4% premie ontvangen en vetorecht behouden over grondstofverkoop aan derden.
'Machtspolitiek' van Trump
VVD-kamerlid en buitenlandwoordvoerder Eric van der Burg spreekt zich uit tegen het voorstel: "Ik vind dat veiligheidsgaranties en de steun aan Oekraïne op militair, financieel en economisch vlak niet vermengd moeten worden met een deal over zeldzame aardmetalen. Oekraïne steun je vanuit een moreel standpunt. Wat Trump doet, is machtspolitiek."
Op het gebied van diplomatie is het onmogelijk afspraken te maken met Donald Trump
Sabine Nolke Voormalig Canadees ambassadeur in Nederland
Hoge Oekraïense ambtenaren maken zich volgens de Financial Times zorgen om hun soevereiniteit. Het is onduidelijk hoe onderhandelaren met de Trump-regering in gesprek moeten gaan. Sabine Nolke, voormalig Canadees ambassadeur in Nederland (2015-2019) weet wel raad: "Op het gebied van diplomatie is het onmogelijk afspraken te maken met Donald Trump. Toen hij NAFTA verscheurde, werkten we mee en heronderhandelden we het verdrag. Het resultaat was vrijwel identiek, met slechts enkele aanpassingen die wij wensten en enkele die hij wilde. De enige effectieve onderhandelingsstrategie met Trump is hem concessies doen die hem een gevoel van overwinning geven."
Grondstoffendiplomatie
China is zich al decennialang bewust van het belang van zeldzame aardmetalen. Voormalig CCP-leider Deng Xiaoping zei in 1987 al: "Het Midden-Oosten heeft olie, China heeft zeldzame aarde." Dit langetermijn-industriebeleid werpt voor China nu vruchten af, maar levert hoofdpijn voor het Westen. Zo werd 98% van de zeldzame aardmetalen die in 2021 in de EU werden gebruikt, geïmporteerd vanuit China. China domineert niet alleen de metaalhandel, maar heeft ook een leidende positie in veel eindproducten waarin deze metalen verwerkt zijn.
LEES OOK: Deel van Nederlandse bedrijven voelt zich immuun voor Trumps importheffingen
"De hoge concentratie van de markt in China maakt de toeleveringsketen kwetsbaar voor geopolitieke spanningen of economische sancties," zegt Stoop.
Om minder afhankelijk te worden van buitenlandse partijen heeft de EU de Critical Raw Materials Act ingevoerd om Europese mijnbouw te stimuleren en toeleveringsketens te diversifiëren. Diverse denktanks wijzen echter op tekortkomingen vanwege de hoge investeringskosten, lange ontwikkeltijd voor mijnbouw en de blijvende afhankelijkheid via geïmporteerde halffabricaten.
Diplomatieke relaties versterken
Van der Burg pleit voor een bredere aanpak: "Ik ben voor vrijhandel en steun een handelsverdrag met MERCOSUR. Om de huidige monopolisten te doorbreken moet Europa zijn belangen in Afrika vergroten en diplomatieke relaties versterken—niet zoals Trump, maar als een verantwoordelijke partner. We moeten ook kijken naar handelsovereenkomsten met betrouwbare niet-EU landen zoals Noorwegen en Canada, en heroverwegen of we bepaalde grondstoffen binnen de EU zelf kunnen winnen. Op dit moment doen we dat niet vanwege strenge duurzaamheidsregels, terwijl we ze wel importeren uit landen met minder strikte regels."
Sinds de dreigingen van Trump om Canada te annexeren als de 51e staat van Amerika is er ook in Canada meer behoefte aan samenwerking met de EU, zo stijgt in Canada steun om tot de EU toe te treden. "Dit is zeker een discussie die gevoerd wordt in het publieke debat, maar ik geloof dat het Verdrag van Maastricht herschreven zou moeten worden daarvoor ... al kan ik me zeker een associatieovereenkomst voorstellen, zoals die van Noorwegen en IJsland," reageert Nolleke, voormalig Canadees ambassadeur in Nederland.
China heeft eerder prijzen kunstmatig verlaagd om westerse concurrenten uit te schakelen
Ron Stoop Geo-econoom HCSS
Over de politieke verhoudingen zegt Van der Burg: "Het kabinet moet extra stappen zetten, al is het onzeker of het MERCOSUR-verdrag door de Tweede Kamer komt vanwege kritische coalitiepartners. Bij de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie zie ik wel een constructievere houding wat betreft strategische grondstoffen dan bij andere kabinetsleden."
Mogelijkheden voor Europa
Stoop ziet mogelijkheden voor Europa om minder afhankelijk te worden: "Het opbouwen van een zelfstandige Europese aanvoerketen voor zeldzame aardmetalen is mogelijk, maar vereist investeringen en geduld. Japan heeft dit al bewezen. Mijnbouwprojecten in Zweden en Groenland kunnen cruciaal zijn voor eigen winning." Hij waarschuwt echter voor Chinese tegenmaatregelen: "China heeft eerder prijzen kunstmatig verlaagd om westerse concurrenten uit te schakelen. Europese initiatieven hebben overheidssteun nodig om te overleven. Dit vraagt op korte termijn investeringen en geduld, maar kan op lange termijn bijdragen aan strategische autonomie."
Europa moet niet ontmoedigd worden, volgens Stoop: "Afhankelijkheid is niet ondoorbreekbaar. Met de juiste politieke keuzes, financiële steun en internationale samenwerkingen kan Europa geleidelijk een alternatieve aanvoerketen ontwikkelen, hoewel dit op korte termijn hoge kosten met zich mee zal brengen."
Ontvang elke donderdag het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier gratis in:
