De term belastingparadijs is niet eenvoudig te definiëren. Volgens Maarten de Wilde, hoogleraar Internationaal Belastingrecht aan de Erasmus School of Law, hangt het af van wie je het vraagt: ,,We weten het niet zo goed wanneer je nou wel of niet een belastingparadijs bent. Zoveel mensen, zoveel meningen.''
Traditionele belastingparadijzen hebben drie kenmerken: ze heffen weinig tot geen belasting op winst, tonen weinig transparantie over financiële gegevens, en werken niet mee aan internationale afspraken zoals het delen van belastinginformatie. Dit maakt het aantrekkelijk voor bedrijven om winsten via zulke landen te laten verlopen.
BusinessWise Explained is een wekelijkse videoserie van BusinessWise, waarin we in maatschappelijke en economische thema's duiken. Elke woensdag te bekijken op businesswise.nl en vanaf elke vrijdag te zien op ons YouTube-kanaal. Presentatie: Daan Nieber
Nederland valt niet onder de klassieke definitie. Toch speelde ons land een grote rol in belastingontwijking vanwege zijn fiscaal gunstige doorvoerfunctie. Multinationals gebruikten Nederland als een 'verloopstekker', zegt De Wilde: ,,Regimes die als een soort verloopstekker tussen landen functioneerden, werden hub-jurisdicties genoemd. Nederland kwam zo in het vizier.''
Bekijk ook: Hoe erfbelasting de vermogensongelijkheid kan verkleinen
Hoe speelde Nederland een rol in belastingontwijking?
Nederland behoort volgens het State of Tax Justice Rapport van 2024 tot de 'as van belastingontwijking', samen met landen als het Verenigd Koninkrijk, Luxemburg en Zwitserland. Deze landen zijn samen verantwoordelijk voor een derde van alle belastingverliezen wereldwijd.
Multinationals sluizen jaarlijks zo'n 470 miljard dollar aan winst via deze landen, wat andere landen naar schatting 115 miljard dollar aan belastinginkomsten kost. Hierdoor lopen vooral ontwikkelingslanden cruciale investeringen mis, zoals in onderwijs, gezondheidszorg en werkgelegenheid. Winne van Woerden, expert Nieuwe Economie bij Oxfam Novib, benadrukt: ,,Wat er gebeurt, is dat de winsten die multinationals maken in het buitenland, zeker ook in zuidelijke landen, via brievenbusfirma's in Nederland door worden gesluisd naar belastingparadijzen.''
Dat betekent dat wij als gewone mensen de dupe zijn van dit soort belastingmisbruik
Winne van Woerden Expert Nieuwe Economie bij Oxfam Novib
Van Woerden benadrukt dat dit negatieve gevolgen heeft voor nationale overheden: ,,Op het moment dat er belastingontwijking plaatsvindt, heeft een overheid minder inkomen om te investeren in publieke voorzieningen. Dat betekent dat wij als gewone mensen de dupe zijn van dit soort belastingmisbruik.''
Bekijk ook: De rol en de spelregels van importheffingen uitgelegd
Een fiscaal gunstig klimaat
Hoewel Nederland nauwelijks belasting heeft geheven op de winsten die via brievenbusfirma's werden doorgesluisd, profiteerde ons land wel op andere manieren. Het fiscaal gunstige klimaat trok investeringen en economische bedrijvigheid aan, zegt Maarten de Wilde: ,,Economische activiteit bindt zich aan je land, en dat werkt als een vliegwiel. Mensen consumeren, betalen btw, en dat levert economische groei op.''
Het verdienmodel had echter een keerzijde. Van Woerden wijst op de reputatieschade die Nederland opliep door zijn rol in belastingontwijking: ,,De winst die bedrijven maken in arme landen, wordt niet in die landen belast. Dat geld is juist heel hard nodig voor investeringen in onderwijs, gezondheidszorg en werkgelegenheid. Nederland fungeerde als doorsluisparadijs, wat juist de armste landen benadeelde.''
Lees ook: 'Werkenden zijn in Voorjaarsnota de melkkoe van het kabinet'
Wat is er veranderd aan het Nederlandse belastingklimaat?
Nederland kreeg de afgelopen jaren wereldwijd kritiek op zijn rol in belastingontwijking. Dit heeft geleid tot diverse hervormingen. Sinds 2021 geldt bronbelasting op rente en royalty's die naar belastingparadijzen worden gesluisd, en sinds 2024 ook op dividend. Daarnaast moeten brievenbusfirma's nu echte economische activiteiten verrichten, zoals personeel en besluitvorming in Nederland. Het rulingsysteem is aangepast, waardoor alleen bedrijven met substantiële activiteiten nog belastingafspraken kunnen maken. Nederland neemt ook actief deel aan internationale afspraken tegen belastingontwijking.
Nederland kan echt nog meer doen om belastingontwijking tegen te gaan
Maarten de Wilde Hoogleraar Internationaal Belastingrecht aan de Erasmus School of Law
Deze maatregelen tonen effect, zegt De Wilde: ,,Nederland heeft echt veel maatregelen genomen waardoor stromen zijn verlegd. Het klassieke verloopstekker verhaal is iets van het verleden.'' Toch vindt Van Woerden dat Nederland nog niet ver genoeg is gegaan: ,,Er zijn maatregelen getroffen, maar die zijn gewoon niet voldoende. Nederland kan echt nog meer doen om belastingontwijking tegen te gaan.''
Bekijk ook: Waarom de inflatie in Nederland veel hoger is dan in de rest van Europa
De afgelopen jaren heeft Nederland belangrijke stappen gezet om zijn rol als belastingparadijs te beperken. Brievenbusfirma's en doorsluisconstructies zijn minder aantrekkelijk, en internationale samenwerkingen worden wel degelijk opgepakt. Dit betekent echter niet dat het systeem waterdicht is. Het blijft een uitdaging om belastingontwijking volledig tegen te gaan en Nederland van zijn controversiële reputatie te verlossen. Maar één ding lijkt zeker: de tijden waarin Nederland kritiekloos als fiscale 'verloopstekker' fungeerde, zijn voorbij.
Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in:
