Biedt Trumps gestuntel met de dollar kansen voor Europa?

Terwijl Trump onzekerheid zaait, signaleert Financial Times-columnist Katie Martin kansen voor Europa: "Investeerders beginnen zich een financieel systeem voor te stellen zonder de VS als middelpunt, wat Europa een kans biedt die het simpelweg niet mag missen." En die kans grijpt Europa met beide handen aan: de EU versterkt de euro in internationale handel, terwijl de uitgifte van 160 miljard aan eurobonds investeerders een veilig alternatief biedt voor Amerikaans schuldpapier. Deze machtsverschuiving kan de waarde van jouw beleggingen, de rente op je spaarrekening en zelfs je koopkracht drastisch beïnvloeden – of je nu belegger bent of niet.

Het belang van het dollar-systeem voor Nederland en Europa

Hoe raakt het dollarsysteem jouw dagelijks leven? Directer dan je denkt. Als Nederlander of Europeaan leef je in een economie die draait op export. We produceren meer dan we zelf gebruiken en verkopen het verschil aan het buitenland - met een handelsoverschot als resultaat.

Het geld dat verdiend wordt aan de export moet ergens heen als Nederlanders het zelf niet consumeren, en het stroomt grotendeels naar Amerika. Wij zetten onze euro's om in dollars om Amerikaanse staatsobligaties en andere investeringen te kopen. Eind 2024 had Nederland maar liefst 1400 miljard euro geïnvesteerd in de VS - voornamelijk via pensioenfondsen, banken en verzekeraars. Het is een ronddraaiend systeem: wij leveren goederen, Amerikanen kopen ze, en met onze winst financieren we hun koopkracht zodat ze nog meer kunnen kopen. Jouw pensioen, hypotheek en verzekeringen zijn dus direct verbonden met dit systeem.

VIX-index op hoogste punt sinds coronacrisis

Nu schudt Trump aan de fundamenten van dit systeem. De gevolgen zijn al zichtbaar: Amerikaanse beurzen kelderen, consumenten verliezen vertrouwen en bedrijven bevriezen investeringen. De VIX-index - ook wel 'angstmeter' genoemd - staat bijna op zijn hoogste punt sinds de coronacrisis.

Staatsobligaties en de dollar vertonen ongebruikelijke patronen. Hoewel dalende rentes op Amerikaanse staatsleningen duiden op een vlucht naar veiligheid, wint de dollar slechts mondjesmaat terrein na maanden van afname sinds januari. Dat is opvallend – normaal gesproken geldt de dollar juist als veilige haven in onzekere tijden. Het wijst op een dieper wantrouwen in de economische stabiliteit van de VS.

Amerikaanse onzekerheid opent Europese kansen

Aan de andere kant van de oceaan ruiken investeerders kansen na politieke verandering in Europa. De Duitse DAX sprong omhoog na de aankondiging van een historisch stimuleringspakket van 500 miljard euro voor infrastructuur, inclusief versoepelde schuldregels. Na jaren van stagnatie lijkt Duitsland eindelijk te ontwaken – en die energie werkt aanstekelijk.

Ook op een financiële conferentie in Brussel hing een ongekende euforie over Europa. "De grootste sinds 1989," aldus Erik Nielsen, hoofdeconoom bij UniCredit. Met het loslaten van strikte begrotingsnormen komen miljarden vrij voor investeringen, waardoor Europa ook aantrekkelijker wordt als alternatief voor de dollar. "Je zou een nuttig triple-A-reserveactief voor de eurozone kunnen creëren [met de extra uitgifte van Duitse staatsobligaties]," zei Simon Dangoor, hoofd vastrentende macrostrategieën bij Goldman Sachs, in de Financial Times. Oftewel, de extra uitgifte van Duitse staatsobligaties zou de euro kunnen helpen een financieel stabielere reservevaluta te worden, vergelijkbaar met de rol die de dollar speelt.

Toch temperen recente Amerikaanse handelstarieven het enthousiasme. De DAX daalde met 3%, terwijl ook de AEX en STOXX 600 klappen kregen. Dit laat zien dat Europa, ondanks veelbelovende hervormingen, nog steeds kwetsbaar is voor internationale schokken.

Tegelijk groeit het besef dat Amerika zichzelf schaadt. "Niemand gelooft meer dat de Amerikaanse economische zwakte slechts tijdelijk is," stelt Nielsen. Protectionisme, aantasting van de rechtsstaat en geopolitieke onzekerheid maken de VS minder aantrekkelijk voor investeerders. Terwijl Amerika wankelt, straalt Europa - ondanks alle onzekerheid - een nieuw, voorzichtig zelfvertrouwen uit.

Het ontstaan van de petrodollar

Om te begrijpen waar we nu zijn beland moeten we terug in de tijd. Op een verstikkende zomerochtend in 1974 stapte William Simon – minister van Financiën onder Nixon – aan boord van een regeringsvliegtuig richting het Midden-Oosten. Officieel was hij op diplomatieke missie, in werkelijkheid droeg hij een geheim dat hij mee zijn graf in zou nemen.

Het Westen zat in crisis: OPEC draaide de oliekraan dicht als vergelding voor steun aan Israël. Inflatie explodeerde, de beurs kelderde met 45%, de zwaarste klap sinds de Grote Depressie.

Simon sloot een pact: Saoedi-Arabië zou olie alleen in dollars verkopen en dat geld investeren in Amerikaanse staatsleningen. In ruil daarvoor verkocht Amerika wapens en bood militaire bescherming. Het resultaat: een meesterzet die Amerika's leidende positie in de wereldorde veiligstelde. Amerika's militaire aanwezigheid in de regio werd versterkt en de dollar werd de spil van de wereldeconomie door de koppeling aan olie. Amerika kon onbeperkt importeren, terwijl andere landen gedwongen waren dollars te sparen.

Het ironische is dat Trump, vijftig jaar later, precies dit systeem ondermijnt. Met importheffingen en handelsconflicten zaagt hij aan de poten van de dollar als wereldmunt. Onze onrustige tijd met prijsschommelingen en internationale spanningen lijkt op die van toen, met één groot verschil: waar Amerika als supermacht ooit stabiliteit bracht, zaait het nu onrust.

Trump: diagnose correct, uitvoering slordig

Is Trump's plan dan complete economische waanzin?

Nee, de diagnose is correct, maar de uitvoering is slordig. Vanuit Europees perspectief lijkt het makkelijk Trump's ideeën af te wijzen, maar zijn kritiek op handelstekorten bevat een kern van waarheid. Volgens Pettis en Hogan van Carnegie komen Amerikaanse handelstekorten voort uit mondiale onevenwichtigheden, niet alleen uit oneerlijke handel.

Het eerder beschreven systeem waarin landen met een handelsoverschot, zoals Nederland, hun winst herinvesteren in de Amerikaanse aandelenmarkt zorgt voor structurele problemen: een te dure dollar, oplopende Amerikaanse handelstekorten, groei die afhankelijk is van schulden, verzwakte industrie en meer financiële speculatie.

Trump benoemt dit reële probleem – structurele onevenwichtigheden – maar zijn chaotisch protectionisme pakt de kern niet aan. Hij wil tegelijk een zwakkere dollar én behoud van de reservevalutastatus. Zolang buitenlandse partners hun overschotten blijven recyclen in Amerikaanse markten, blijft de dollar echter structureel overgewaardeerd.

In plaats van structurele hervormingen kiest Trump voor een chaotische aanpak die marktvolatiliteit vergroot en het vertrouwen in de dollar ondermijnt, met ontwrichtende gevolgen voor Amerikaanse financiële markten.

Het einde van de dollarhegemonie? De wereld bereidt zich voor

Terwijl Trump zich vastklampt aan handelsoorlogen en protectionistische maatregelen, tekent zich een veel fundamentelere verschuiving af: de geleidelijke ontkoppeling van het financiële systeem van de dollar. Die transitie verloopt traag, maar er zijn tekenen van verval.

China en Rusland – geschrokken van sancties – vergroten hun handel in eigen valuta's, terwijl centrale banken wereldwijd hun dollarreserves langzaam afbouwen door 'non-traditionele' munten te kopen terwijl investeerders zich op de goudmarkt storten. De recente schommelingen in de Amerikaanse staatsobligatiemarkt – ooit het ultieme toevluchtsoord voor investeerders – illustreren hoe de fundamentele zekerheid rond de dollar begint te eroderen.

Voor financiële markten zou dit een fase van verhoogde volatiliteit kunnen betekenen, waarin oude zekerheden onder druk komen te staan. De dollar zal niet op de korte termijn worden vervangen omdat er simpelweg geen alternatief is, maar de vanzelfsprekendheid van zijn dominantie begint af te brokkelen. Als alternatieve structuren zich verder ontwikkelen en de Amerikaanse politieke onzekerheid aanhoudt, kunnen kapitaalstromen uiteindelijk kantelen, met gevolgen die verder reiken dan Washington alleen.

Ontvang elke donderdag het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in: