Nederland kan een van de slimste en meest duurzame AI-modellen ter wereld bouwen. Niet door middel van wedijveren met de VS of China op schaal, maar door te excelleren in ontwerp, energie-efficiëntie en in de domeinen waarin we wereldwijd uitzonderlijk sterk zijn. Die kans is reëel en binnen bereik als we bereid zijn richting te kiezen.
Wij bouwen wereldklasse kennis, anderen bouwen er economieën mee
AI is geen niche meer, maar de motor van economische groei. In de VS namen IT- en AI-investeringen dit halfjaar met drieëntwintig procent toe, goed voor vrijwel hun volledige groei. China bouwt tegelijk op ongekende schaal rekenclusters, datacenters en talentpijplijnen en verweeft AI in industrie, overheid en defensie.
Laura de Vries is expert in maatschappelijke transities en een van de sprekers van Sprekershuys.
Nederland investeert structureel minder in digitale infrastructuur en AI dan de VS en China, zowel in absolute bedragen als in groeitempo. Dat verschil is niet alleen financieel, maar strategisch. In sectoren met exponentiële groei vergroot achterstand zichzelf. Wie te laat instapt, koopt later tegen hoge prijs in wat anderen ontworpen hebben. Dat is geen risico van technologie, maar van beleid.
Die investeringsachterstand betekent dat we geen fundamenten bouwen, maar vooral toepassingen ontwikkelen die het bestaande optimaliseren. Maar optimaliseren binnen een oud systeem is geen strategie wanneer anderen het nieuwe bouwen. Wie vooruit bouwt, bepaalt de economie van morgen. En zolang we AI blijven behandelen als een sector in plaats van een productiefactor, lopen we het risico dat waardecreatie, marktopening en innovatie elders plaatsvinden. Landen die hierin de leiding nemen investeren niet in losse toepassingen, maar in capaciteit: rekenkracht, energiezekerheid, geïntegreerde chip- en datacenterketens, open onderzoeksfaciliteiten en talentontwikkeling op schaal.
Van kans naar strategie: een compact, energie-slim AI-model
Nederland hoeft niet op schaal te concurreren om koploper te worden. We kunnen uitblinken in ontwerp. Onze compacte kenniseconomie heeft drie sterke troeven: een hoge dichtheid aan kennisinstituten, een digitale infrastructuur van wereldklasse en sectoren waarin we internationaal onderscheidend zijn.
Daarbovenop beschikken we over precies de kenmerken die een efficiënt AI-model mogelijk maken. We zijn energie-efficiënt dankzij directe koppelingen tussen offshore wind, datacenters en industrie. We zijn ruimte-efficiënt omdat compactheid het integreren van infrastructuren eenvoudiger maakt dan in landen met grote verspreide netwerken. We zijn domeinspecifiek efficiënt door onze wereldposities in water, landbouw, logistiek en medische data. En we zijn systeem-efficiënt door decennialange ervaring met het verbinden van fysieke en digitale infrastructuur, van watermanagement tot netbeheer.
Samen maken deze kwaliteiten een ander type AI-economie mogelijk dan in de VS of China. Geen schaalmodel, maar een ontwerpmodel: energie-slim, ecologisch ingebed en gericht op de domeinen waarin we daadwerkelijk een verschil kunnen maken. Denk aan datacenters die direct worden gevoed door offshore wind, restwarmte die wijken verwarmt en rekenclusters die zijn ontworpen voor Nederlandse sterktes.
Een dubbele opdracht
AI legt extra druk op energie, ruimte en materialen. Denk aan de groeiende vraag naar rekenkracht, de congestie op het elektriciteitsnet en de behoefte aan duurzame koeling en circulaire hardware. Tegelijkertijd kunnen we AI niet negeren: andere landen bouwen ondanks die druk in hoog tempo door, met Amerikaanse energiehubs rond datacenters en Chinese rekenclusters die rechtstreeks op waterkracht en zonneparken draaien.
We staan dus voor een dubbele opdracht: AI omarmen én onze duurzame doelen halen. En juist in die combinatie zit onze kans. Nederland kan wereldleider worden in eco-integrated AI: digitale infrastructuur die vanaf het begin energiezuinig, circulair en ruimtelijk efficiënt is.
Datacenters gevoed door offshore wind, circulaire hardwareketens, restwarmte die omliggende wijken verwarmt. Precies dit soort integraties zijn historisch onze kracht. Zo worden innovatie en duurzaamheid geen tegenpolen, maar versterkers.
Dat sluit naadloos aan bij de bredere zoektocht in Europa naar een AI-model dat binnen ecologische en ruimtelijke grenzen past. Nederland heeft op dat vlak een reputatie die niemand anders heeft, en onze geschiedenis, van de Deltawerken tot onze logistieke hubs, laat zien dat we infrastructuur kunnen bouwen die beter presteert dan die van veel grotere economieën.
Lees ook: Robert Keus wil met Nederlands alternatief voor ChatGPT privacy én duurzaamheid garanderen
Hoe Nederland zich herpositioneert
De Nederlandse AI-strategie moet dus geen kopie worden van de Amerikaanse of Chinese. Onze voorsprong ontstaat wanneer we doen waar we uitzonderlijk goed in zijn: systemen ontwerpen die efficiënt, geïntegreerd en toekomstbestendig zijn. Niet groter, maar slimmer. Niet méér infrastructuur, maar betere infrastructuur die vanaf het begin energie, ruimte en materialen meeneemt in het ontwerp.
Die benadering past bij onze economie: compact, hoogwaardig en gewend om complexe infrastructuren te verbinden. Het vraagt geen schaalvergroting, maar een scherpe keuze voor een model dat onze eigen sterktes centraal zet.
Cruciaal daarin is hoe we AI organiseren. Governance en standaarden bepalen straks wie richting geeft, wie volgt en waar waarde wordt gecreëerd. Zoals advocaat en AI-expert Abou ElMagd treffend zegt: „Van oudsher volgt regulatie op innovatie. Met AI zien we iets anders, AI wordt aan de voorkant gereguleerd. Wij lijken in Nederland te zijn gaan geloven dat innovatie pas mag bewegen als het beleidslicht op groen staat, terwijl echte innovatie vraagt dat regulering aansluit op ontwikkeling." Als we dat patroon doorbreken, ontstaat ruimte voor vernieuwing zonder de bescherming los te laten.
Met zo'n keuze bouwen we op een fundament dat sterker is dan we vaak aannemen. We hebben kennis van wereldklasse, krachtige sectoren en een traditie van slim organiseren. Door innovatie opnieuw als ontwerpopgave te benaderen, kunnen we een AI-economie creëren waarin rekenkracht vanzelfsprekend wordt, regelgeving richtinggevend in plaats van remmend werkt en waarde ontstaat door intelligent ontwerp.
Dat Nederland is binnen bereik. Het enige wat nog ontbreekt, is de beslissing om te beginnen.
Lees ook: Laura de Vries: 'De kunst van kiezen: richting geven in een tijd van transitie'
Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in:
