De afgelopen jaren zien we iets hardnekkigs ontstaan in zowel politiek als bedrijfsleven. Niet omdat de feiten onduidelijk zijn, maar omdat er geen richting wordt gekozen. Overheden weten dat we moeten bepalen of Nederland inzet op groene industrie of de bestaande grijze ketens blijft faciliteren. We weten dat onze ruimtelijke ordening niet langer alles tegelijk kan huisvesten en dat keuzes tussen wonen, natuur, energie en economie onafwendbaar zijn.
Laura de Vries is expert in maatschappelijke transities en een van de sprekers van Sprekershuys.
Bedrijven herkennen het dilemma. Ze weten dat vergroenen strategisch onontkoombaar is, maar blijven hangen in scenario's, verkenningen en uitgestelde investeringsrondes. Iedereen begrijpt dat er knopen moeten worden doorgehakt. Iedereen ziet dat uitstel ons verder achterop zet. Toch blijft de verantwoordelijkheid voor de keuze zelf te vaak liggen.
Het wringt omdat niet gebrek aan informatie de vooruitgang blokkeert, maar gebrek aan bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen voor keuzes die gevolgen hebben. Richting vragen betekent ergens nee tegen zeggen, en dat is precies waar het stokt.
De dynamiek achter keuzeverlamming
Die herhaalde aarzeling is meer dan bestuurlijke traagheid. Het laat zien dat het grootste probleem van deze tijd niet onbekendheid is, maar besluiteloosheid. Echte keuzes raken mensen, belangen en gewoontes. Ze doen pijn. Ze betekenen dat je prioriteit geeft aan het ene en ruimte wegneemt bij het andere. Ze vragen dat je stopt met activiteiten die ooit logisch waren, maar nu hun houdbaarheidsdatum hebben bereikt. Dat zijn politiek en bestuurlijk gezien de moeilijkste beslissingen.
Toch is geen keuze maken uiteindelijk pijnlijker. Landen die te lang wachten verliezen geopolitieke positie. Bedrijven die blijven uitstellen raken achter in groene industrie, digitalisering of innovatie. Niet kiezen is óók een keuze, maar wel de duurste.
In bestuurskamers speelt nog iets anders mee. Zolang er geen keuze wordt gemaakt, lijkt er geen directe verantwoordelijkheid te bestaan. Dat voelt veiliger dan een besluit dat later ter discussie kan worden gesteld. Maar die schijnzekerheid is misleidend. Hoe langer keuzes worden uitgesteld, hoe kleiner de speelruimte wordt. Schaarste aan arbeid, ruimte, water en netcapaciteit lost zichzelf niet op. Het wordt duurder, complexer en pijnlijker.
Risicomijding
Daar komt bij dat onze instituties vaak gericht zijn op risicomijding. Beleidsmakers worden afgerekend op fouten, niet op gemiste kansen. Bedrijven worden beloond voor stabiliteit, niet voor vernieuwend vermogen. Zo ontstaat een systeem waarin elk besluit voelt als een sprong in het diepe, terwijl niets doen dezelfde sprong is, maar dan zonder richting, doel of strategie.
De reflex is optimaliseren binnen bestaande kaders. We schuiven grenzen, verlengen termijnen en blijven rekenen aan varianten die elkaar tegenspreken. Alsof de optelsom van alle belangen vanzelf een toekomst vormt. Maar de rek is uit het systeem. Vooruitgang vraagt keuzes, en keuzes vragen moed.
Kiezen betekent durven zeggen: deze groei niet meer, dit tempo niet meer, deze vanzelfsprekendheid niet meer. Juist om ruimte te maken voor dat wat wél toekomst heeft. Voor innovatie, groene industrie, kennis en natuurherstel. Voor een economie die waarde creëert zonder roofbouw te plegen. Niet omdat het makkelijk is, maar omdat het noodzakelijk is om vooruit te komen.
Lees ook: Leen Zevenbergen: 'Alleen Future Proof-bedrijven overleven de wereldwijde chaos'
Toekomstige generaties onder druk
Die noodzaak is zichtbaar in de systeemdruk die nu al voelbaar is. Energie, water, arbeid, ruimte en biodiversiteit zijn geen abstracte begrippen maar harde grenzen waar we dagelijks tegenaan lopen. Wie vandaag nieuwe infrastructuur wil bouwen, botst op stikstofruimte, personeelstekorten of simpelweg gebrek aan fysieke ruimte. De systeemdruk neemt toe, maar de systeemkeuzes blijven uit. Daarmee laten we toekomstige generaties in de steek.
Het vraagt om een ander kompas. Niet langer de vraag welk probleem we dit jaar oplossen, maar waar we willen staan in 2100. Welke keuzes in industrie, landbouw, mobiliteit en ruimtelijke ordening brengen ons daar. Langetermijndenken is dan niet alleen prioriteren, maar verantwoordelijkheid nemen voor een toekomst die verder reikt dan de huidige bestuursperiode. Richting geven krijgt zo een morele dimensie.
Zolang beleid gevangen blijft in vierjaarscycli, blijft de toekomst altijd iets voor later. Toekomst krijgt pas gewicht wanneer zij werkelijk meeweegt in de besluiten van vandaag. Dat betekent langetermijnlogica verankeren in de systemen die nu bepalend zijn. Begrotingen die duurzaamheid waarderen. Aanbestedingen die circulariteit belonen. Toezicht dat kijkt naar bijdrage en toekomstbestendigheid, niet alleen naar naleving.
Langetermijndenken is geen luxe meer. Het is een noodzakelijke voorwaarde voor overleven in een wereld waarin de korte termijn steeds meer ruimte opeist. Alleen leiders die de toekomst nu al betrekken bij hun keuzes kunnen richting geven in een tijd die daar om vraagt.
Ondernemerschap als moreel kompas
Voor bedrijven geldt hetzelfde. De winnaars van morgen zijn niet alleen de snelste innovators, maar de duidelijkste koersbepalers. Ondernemerschap is geen neutrale activiteit meer. Het is kiezen voor maatschappelijke relevantie, niet alleen voor marktkansen. Het is niet alleen inspelen op trends, maar kiezen voor impact.
Een bedrijf dat inzet op lineaire groei zonder visie op circulariteit of klimaatimpact loopt niet alleen financieel risico, maar ook reputatieschade en verlies aan legitimiteit. Investeerders, klanten en overheden vragen steeds vaker om samenhang tussen belofte en gedrag.
Bedrijven die scherpe keuzes durven maken, zoals afscheid nemen van vervuilende producten of investeren in regeneratieve ketens, winnen aan vertrouwen. Niet omdat de weg eenvoudiger wordt, maar omdat richting partnerschap creëert.
Waar moreel leiderschap vroeger een vrijwillige keuze was, wordt het nu verankerd in regelgeving. Van CSRD tot due diligence. Niet langer de vraag of bedrijven zich aan regels houden, maar of hun handelen past binnen de grenzen van de aarde en de waarden van de samenleving.
De nieuwe norm is geen wendbaarheid, maar integriteit. Bedrijven die hun maatschappelijke koers niet langer als bijlage behandelen maar als kompas, winnen legitimiteit. Winst zonder richting is vluchtig. Vertrouwen is duurzaam kapitaal.
Lees ook: 'CSRD moet integraal onderdeel zijn van je bestaande strategie, geen los element'
Van adaptief naar normatief leiderschap
We hebben decennialang wendbaarheid verheerlijkt. Flexibiliteit, agile, adaptiviteit. Maar wendbaarheid zonder richting is stuurloosheid. In transitieperiodes vraagt leiderschap om waarden als uitgangspunt, niet omstandigheden.
Dat vraagt leiders die niet alleen luisteren, maar ook leiden. Leiders die weten dat draagvlak niet vooraf ontstaat, maar onderweg wordt verdiend. En dat leiderschap soms betekent: impopulaire keuzes maken omdat je verder kijkt dan de waan van de dag.
De herontdekking van kiezen
Misschien is dit de kern van deze tijd. We moeten kiezen opnieuw kunnen zien als een daad van vooruitgang. Kiezen is geen verlies, maar een krachtig gebaar van richting geven. Van helderheid creëren in een wereld vol complexiteit.
Of het nu gaat om energie, voedsel of economie: de vraag is niet óf we veranderen, maar wát we bereid zijn los te laten om toekomst te winnen.
De kunst van kiezen is de kunst van leiderschap. In een wereld vol ruis is helderheid het meest waardevolle wat een leider kan bieden.
Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in:
