De geschiedenis van het fileprobleem
Het probleem van files is al decennia oud. Op 29 mei 1955 vond de allereerste file in Nederland plaats en sindsdien is er geen weg meer terug. In de jaren '60 bloeide de economie op en kochten Nederlanders massaal auto's, waardoor de wegen niet meer geschikt waren voor het almaar groeiende autoverkeer. Later volgden maatregelen zoals rekeningrijden en spitsheffingen, maar deze boden geen structurele oplossing. Meer asfalt en extra wegen in de jaren '80 en '90 waren eerder een katalysator voor meer verkeer dan een oplossing – een effect dat bekendstaat als induced demand.
Bij het begin van de 21e eeuw waren files niet langer beperkt tot de ochtend- en avondspits. Door de dagen heen domineerden ze het wegennet. Hoewel tijdelijke verlichting zichtbaar was door de financiële crisis van 2008 en later door de coronacrisis, kwamen de dagelijkse files steeds weer terug. Volgens Rijkswaterstaat was 2024 zelfs het drukste jaar ooit op de Nederlandse wegen.
BusinessWise Explained is een wekelijkse videoserie van BusinessWise, waarin we in maatschappelijke en economische thema's duiken. Elke woensdag te bekijken op businesswise.nl en vanaf elke vrijdag te zien op ons YouTube-kanaal. Presentatie: Daan Nieber
Waarom staan we elke dag in de file?
Volgens verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen ligt een belangrijke oorzaak bij de bevolkingsgroei. Nederland telt steeds meer inwoners en ook het aantal auto's per huishouden blijft stijgen.
Daarnaast blijken onze routines een grote boosdoener: iedereen vertrekt vaak op hetzelfde moment en kiest dezelfde drukke routes. Tertoolen legt uit: „Het grote probleem is dat we allemaal tegelijk over een beperkte ruimte willen rijden. Dat kan niet." Ook wijst hij op een fenomeen dat bekendstaat als 'aangeleerde hulpeloosheid'. Mensen gaan ervan uit dat het toch geen zin heeft om hun gedrag aan te passen, waardoor alternatieven zoals het openbaar vervoer of de fiets vaak niet eens serieus overwogen worden.
Bekijk ook: Waarom treinkaartjes in Nederland zo duur zijn (en wat eraan gedaan kan worden)
Onze gewoonte om in de file te staan wordt versterkt door de menselijke neiging om routines te verdedigen. Volgens Tertoolen blijven we vasthouden aan ons gewenste gedrag – autorijden – terwijl we alternatieven zoals de trein of de fiets vrijwel uitsluitend negatief bekijken. Dit maakt het lastig om verandering van het individueel reisgedrag te realiseren.
Wat zijn mogelijke oplossingen van het fileprobleem?
Hoewel het aanleggen van extra rijstroken vanwege 'induced demand' eerder averechts werkt, zijn er andere oplossingen die wel kunnen helpen:
Rekeningrijden
Betalen per kilometer die je rijdt en afhankelijk van het tijdstip. Erik Verhoef, hoogleraar ruimtelijke economie aan de VU, geeft aan dat een kilometerheffing ervoor kan zorgen dat mensen meer gespreid de weg opgaan. Dit kan de druk tijdens de spits aanzienlijk verminderen. Toch roept deze maatregel veel maatschappelijke en politieke weerstand op.
Bekijk ook: Waarom de inflatie in Nederland veel hoger is dan in de rest van Europa
Flexibele werktijden
Een grotere verantwoordelijkheid ligt bij werkgevers. Door werknemers meer flexibiliteit te bieden in werktijden en de optie om thuis te werken, kan het verkeer beter gespreid worden over de dag. Verhoef legt uit: „Als mensen bijvoorbeeld 's ochtends thuis hun mails kunnen beantwoorden of online vergaderingen kunnen houden, kunnen we de capaciteit van onze wegen veel beter benutten."
De fiets als alternatief
40 procent van de werkenden woont op minder dan 7,5 kilometer van hun werk. Programmaleider duurzame mobiliteit Nienke Onnen ziet potentie in de fiets en pleit voor verbeterde fietsinfrastructuur, zoals snelle doorfietsroutes én betere fietsvergoedingen van werkgevers.
Bekijk ook: Wat moet Europa doen om aan te haken in de AI-strijd tussen Amerika en China?
Zijn we bereid te veranderen?
Files zijn geen nieuw fenomeen en een structurele oplossing lijkt op korte termijn ver weg. Onze gewoontes, de groeiende bevolking en een gebrek aan effectieve maatregelen zorgen ervoor dat files voorlopig een vast onderdeel van het Nederlandse verkeer blijven. De echte vraag blijft echter of wij als automobilisten bereid zijn onze dagelijkse routines te doorbreken. Zijn we klaar om verandering te omarmen – of blijven we 'als een mak schaap' aansluiten in de file?
Ontvang elke donderdag het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier gratis in:
