Slechts drie keer eerder verdwenen er in de stad Enschede in één klap meer banen, weet Tubantia. Dat was in 1967 bij de sluiting van textielreus Van Heek & Co (1700 ontslagen), in 1982 bij het faillissement van Gebr. Van-Heek Schuttersveld (640 ontslagen) en bij de sluiting van de militaire luchtmachtbasis Twenthe in 2007 (1100 banen verhuisd naar elders).
Banenverlies bij toeleveranciers
Het verlies aan indirecte werkgelegenheid is nog veel groter. De vuistregel is dat tegenover elke baan die bij een maakbedrijf verdwijnt, anderhalve baan bij toeleveranciers in de regio verdwijnt. Bij Vredestein zal dat niet anders zijn. Ook de bandenfabriek heeft Twentse toeleveranciers en huurt dienstverleners in voor zaken als schoonmaak, onderhoud aan gebouwen en dergelijke. Zo zal het debacle nadreunen in heel Twente.
Het verlies aan indirecte werkgelegenheid is nog veel groter. De vuistregel is dat tegenover elke baan die bij een maakbedrijf verdwijnt anderhalve baan bij toeleveranciers in de regio vervalt. Bij Vredestein zal dat niet anders zijn. Ook de bandenfabriek heeft Twentse toeleveranciers en huurt dienstverleners in voor zaken als schoonmaak, onderhoud aan gebouwen en dergelijke. Zo zal het echec nadreunen in heel Twente.
Oneerlijke concurrentie
Met de komende sluiting van Apollo-Vredestein komt er een einde aan 77 jaar productie van autobanden in Enschede. De bandenfabriek is een voorbeeld van een bedrijf dat bezwijkt onder de gevolgen van globalisering en slachtoffer is van Europees subsidiebeleid. Een beleid waarbij economisch zwakke regio's met miljarden euro's steun in staat worden gesteld (oneerlijke) concurrentie aan te gaan met bedrijven uit economisch sterke EU-lidstaten.
Het wrange voor Vredestein is dat die concurrentie uit familiekring komt. De banen uit Enschede verdwijnen naar Apollo-zusterbedrijven in India en Hongarije. De Indiërs van Apollo Tyres kochten Vredestein in 2009.
EU-subsidie voor Hongaren
De Hongaarse regering subsidieerde in 2013 de bouw van een hypermoderne bandenfabriek van Apollo in Gyöngyöshalász - kosten 475 miljoen - met 96 miljoen van 'Europa' ontvangen subsidie. De EU gaf toestemming voor deze staatssteun. Twee jaar later werden er met 4 miljoen euro van de Hongaarse regering onder het mom van coronasteun onder meer nieuwe productielijnen geplaatst. De subsidie behelsde een kwart van de totale investering.
De lonen voor productiewerk in Hongarije liggen aanzienlijk lager dan in Nederland. Volgens gegevens uit 2022 bedroegen de gemiddelde arbeidskosten in de Hongaarse maakindustrie ongeveer 11 euro per uur, terwijl die in Nederland vier keer hoger lagen.
Eddy van Hijum, nu minister van Sociale Zaken en toen economisch gedeputeerde bij de provincie Overijssel, maakte bezwaar in Brussel. „De regels voor staatssteun moeten kritisch worden bekeken en op punten worden bijgesteld", vond Van Hijum. „We moeten voorkomen dat bedrijfsdirecties tussen verschillende regio's in Europa gaan shoppen." Het haalde niets uit.
'Duurdere banden blijven in Enschede'
Nee, in Hongarije zouden alleen de goedkopere types banden worden gemaakt, zo werd door de directie in India gezegd. Het ging om de modellen waarmee Vredestein in Enschede prijstechnisch niet meer kon meekomen in de markt. De productie van duurdere (brede) banden voor luxe merken zou in Enschede blijven. Maar nu de malaise in de auto-industrie zich ook in de fabriek in Hongarije doet voelen en daar overcapaciteit is, worden die gaten straks gevuld met productie die overkomt uit Enschede.
Goodrich als mede-eigenaar
Ironie: Vredestein kon in 1947 de fabriek in Enschede ook dankzij staatssteun openen. Het Amerikaanse Goodrich werd mede-eigenaar en het geld voor de nieuwe fabriek in het Enschedese havengebied kwam in de vorm van Marshall-hulp. Daarmee ondersteunde de VS de door de Tweede Wereldoorlog verzwakte West-Europese economieën.
En de bouw van de fabriek in het Enschedese havengebied ging destijds ten koste van werkgelegenheid bij Vredestein in Loosduinen, waar het bedrijf in 1909 begon. De productie van rubberproducten, waaronder laarzen, huishoudelijke artikelen, bleef daar achter. De concentratie van de autobanden in Enschede was ook voor de fabriek in Loosduinen het begin van het einde.
Gastarbeiders uit Turkije
Duizenden Twentenaren werkten sinds 1947 bij Vredestein. Het bedrijf was tot diep in de jaren 70 geen heel populaire werkgever, omdat banden bouwen zwaar en vies werk was. Wie in de roetkamer werkte, kwam er elke dag pikzwart uit. Daarom had het bedrijf lange tijd moeite met het vinden van productiepersoneel. Dat werd opgelost met het aantrekken van gastarbeiders. Vredestein was in 1964, na Ford Amsterdam, het tweede Nederlandse bedrijf dat actief in Turkije gastarbeiders ging werven.
Autochtone Tukkers haalden lang de neus op voor Vredestein. Van de 68 door het arbeidsbureau geselecteerde werkzoekenden kwamen er in 1973 bijvoorbeeld maar acht opdagen voor een sollicitatiegesprek. Er werd er maar eentje aangenomen. Dat veranderde in de loop der jaren door verbeteringen in het productieproces. Nieuwe bandenbouwmachines zorgden voor 'schoner' werk en de vijfploegendienst maakt het werk nu vanwege de ploegentoeslagen van maximaal 25 procent gewild bij lbo-opgeleiden, die op die manier een mbo-salaris kunnen verdienen.
Vredestein in 2017: bijna 1200 werknemers
Gek genoeg zijn de hoogtijdagen nog maar relatief kort voorbij. Op het hoogtepunt, rond 2017, telde de fabriek bijna 1200 werknemers en deed er alles aan om maar personeel te werven. Nu gaat de deur op slot.
Het is overigens niet voor het eerst dat sluiting dreigt. Ook in 1971 dreigde Goodrich, toen meerderheidsaandeelhouder, de deur op slot te doen. Om dat te voorkomen werd de Nederlandse staat toen voor 51 procent aandeelhouder en drie jaar later zelfs voor 100 procent. Die situatie bleef twintig jaar zo. Pas in 1991 nam de Vredestein Investment Company (Vico), van de Nederlandse Zwitser Ariën van Vemde en de familie De Pont, het meerderheidsbelang van de Nederlandse staat over. Op zoveel empathie uit Den Haag hoeft Vredestein dit keer niet te rekenen.
Hoewel Tweede Kamerleden en Nederlandse Europarlementariërs nu al ferme taal uitslaan, zal het tot een nieuwe overname door de Nederlandse staat niet opnieuw gaan komen.
Lees ook
* In het vroege voorjaar rolt de toekomst van Zuidoost-Brabant nog als een dobbelsteen door de beker. ASML staat voor keuzes die grote gevolgen zullen hebben. Lees mee over 2024, het jaar van Brainport en van operatie Beethoven: hoe ASML dan toch in Nederland bleef.
Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in:
