Nederland slechtste jongetje van de klas op gebied R&D-uitgaven: 'We verliezen structureel terrein'

Samen met het Technisch Weekblad en VNO-NCW heeft TNO een R&D Top-50 samengesteld. Daaruit blijkt dat ASML met een investering van ruim drie miljard euro in 2024 met afstand de grootste R&D-investeerder van Nederland is. Sterker: het bedrijf uit Veldhoven investeert in zijn eentje meer dan de nummers twee tot en met tien samen.

ASML op 1 geen verrassing

De nummer 1 positie van ASML is geen verrassing, vervolgt Lörtzer. ,,Wat wel duidelijk is, is dat de top drie een steeds groter aandeel vormt. Die drie bij elkaar zijn goed voor bijna een kwart van alle private R&D-uitgaven in Nederland. Verder zie je in de top tien dat veel verschillende sectoren zijn vertegenwoordigd.''

Zwaartepunt R&D-uitgaven in Zuid-Nederland

De Nederlandse R&D-investeringen laten een sterke concentratie zien. De top 3 bedrijven zijn inmiddels goed voor 23,5 procent van alle private R&D-uitgaven, terwijl dat in 2016 nog 18,5 procent was.

De top 10 blijft daarbij relatief stabiel met ongeveer een derde van de totale investeringen. Daarnaast is een duidelijke regionale focus: het zwaartepunt van de R&D-uitgaven ligt in Zuid-Nederland, vooral in de regio Eindhoven en in de machine-industrie.

De top tien:

1. 1.

   ASML: ruim drie miljard euro (stijging 16 procent t.o.v. gemiddelde groei tussen 2022 en 2024)

2. 2.

   Philips: 650 miljoen euro (-4 procent)

3. 3.

   Booking.com: 554 miljoen euro (+40 procent)

4. 4.

   TomTom: 335 miljoen euro (-1 procent)

5. 5.

   Shell Nederland: 325 miljoen euro (niet bekend)

6. 6.

   Johnson & Johnson Nederland: 280 miljoen euro (-20 procent)

7. 7.

   Koninklijke KPN 252 miljoen euro (-8 procent)

8. 8.

   DAF Trucks 189 euro (+8 procent)

9. 9.

   VDL Groep 187 euro (+5 procent)

10. 10.

    Thales Nederland: 182 euro (+17 procent)

Analyse van de R&D Top 50

Uit het onderzoek blijkt dat stijging van de totale R&D-uitgaven vrijwel volledig voor rekening van ASML komt, en in mindere mate booking.com. Zonder ASML – en gecorrigeerd voor inflatie – stagneren de private investeringen in onderzoek naar innovatie.

,,De analyse van de R&D Top 50 laat zien dat Nederland structureel terrein verliest door onvoldoende investeringen in innovatie. Bovendien zijn onze R&D-uitgaven te sterk geconcentreerd bij een handvol bedrijven, met ASML ver op kop. Nu is het moment op de juiste randvoorwaarden te realiseren, zodat bedrijven kunnen groeien en we onze concurrentiekracht versterken'', aldus CEO Tjark Tjin-A-Tsoi van TNO.

Lees ook: ASML bouwt nieuwe machine voor AI-superchips

Woordvoerder Lörtzer van TNO vervolgt: ,,Wat veel van de ondervraagde bedrijven noemen is dat de randvoorwaarden beter kunnen: stabiel beleid en congesties oplossen, denk aan energie, bereikbaarheid, stikstof en meer technisch geschoolden. De beschikbaarheid van kapitaal, met name voor startups en scale-ups, kan ook beter. De venture capital sector speelt ook een belangrijke rol bij het creëren van een effectief innovatie ecosysteem. Er zit veel Nederlands privaat kapitaal in pensioenfondsen dat ook voor innovatie aangewend kan worden.''

Sterke opmars van deeptech scale-ups

Opvallend is volgens Lörtzer verder de sterke opmars van deeptech scale-ups binnen de maakindustrie, die dit jaar voor het eerst in de lijst staan. ,,Het gaat om TNO-spin-offs zoals Nearfield Instruments en LeydenJar, maar ook SMART Photonics. Die bedrijven tonen aan dat Nederland nieuwe R&D-intensieve ondernemingen voortbrengt die direct bijdragen aan het vernieuwen en verbreden van onze private kennisbasis.''

VNO-NCW zegt 'dat we trots op deze lijst en de innovatiekracht van Nederland mogen zijn'. Woordvoerder Kees Bakhuis van VNO-NCW: ,,Het laat zien dat ons land over een uitzonderlijk breed en sterk innovatielandschap beschikt; hightech, digital tech, agrofood, chemie, pharma en biotech. De kracht zit dus in de volle breedte van de economie die de top 50 duidelijk laat zien. Tegelijkertijd zien we dat R&D-investeringen in de breedte stagneren. Daardoor komt het fundament van onze innovatiekracht onder druk te staan.''

Lees ook: Geopolitieke spanningen, een cryptocrash en de eeuwige vraag: hoe kwetsbaar is ASML?

Verslechterende investeringsklimaat

Als belangrijkste oorzaak noemt Bakhuis het verslechterende investeringsklimaat. ,,Daarom is het belangrijk dat we de randvoorwaarden voor ons investeringsklimaat in algemene zin verbeteren. Maar we zullen ook specifiek innovatie en investeringen in R&D moeten stimuleren.''

Volgens Bakhuis presenteren de formerende partijen CDA en D66 verstandige plannen op het terrein van onderzoek en innovatie, bijvoorbeeld door te zorgen voor een stabiele en stevige fiscale basis met de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO) en de Innovatiebox. De WBSO is een fiscale regeling waarmee een bedrijf de kosten van R&D kan verlagen.

Publieke investeringen in R&D zijn volgens Bakhuis nodig voor ons toekomstig verdienvermogen en productiviteitsvermogen. ,,We moeten inzetten op het Lissabon-doel: 3% van het bruto nationaal product aanwenden voor publieke en private investeringen in innovatie.''

Grootschalig, structureel innovatieprogramma

Het zou goed zijn als deze publieke investeringen zo efficiënt mogelijk worden ingezet, zodat ze een zo groot mogelijk effect hebben op het aanjagen van private investeringen, vervolgt Bakhuis. „VNO-NCW pleit daarom voor een grootschalig, structureel innovatieprogramma, waarin publiek-private samenwerking wordt gestimuleerd, denk aan programma's als Quantum Delta, Nextgen Hightech, RegMed XB, Photon Delta en Groenvermogen.'

„Om opschaling van die technologieën aan te jagen, zijn investeringen in valorisatie, digitale infrastructuur (zoals een AI-fabriek en gezamenlijke cleanrooms) van belang. Net als de komst van een Nationale investeringsinstelling. Ook dit wordt nadrukkelijk genoemd in het formatiestuk van D66 en het CDA.''

Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox. Schrijf je hier nu gratis in: