'Zoveel mensen haten hun baan!' en dus: seizoen 2 Apple TV-hit Severance

Er is een kamer in het huis van Dan Erickson waar een grote schat huist. Een schat waarvan menig seriekijker stiekem een glimp zou willen opvangen, maar eigenlijk ook weer niet, omdat het ook niet leuk is om te veel te zien of te weten. In die kamer van Erickson staat een bord, waarop in grote lijnen zijn plan voor de serie Severance is uitgetekend. Ja, inclusief een helder einddoel waar de serie naar toewerkt, schrijft de Volkskrant.

De Volkskrant spreekt Erickson via Zoom, om te praten over het langverwachte tweede seizoen van de door hem bedachte serie: 'Ik ben blij dat we dit gesprek niet voeren in mijn huis, want dan zou je waarschijnlijk denken dat ik gestoord ben. In mijn hele huis hangen kaarten en overzichten van de serie, met allerlei draadjes en pijlen. Als iemand dat zou zien, beland ik op een lijst met levensgevaarlijke gekken.'

Severance: komische kantoordystopie

Bijna drie jaar geleden werden we, enigszins uit het niets, verrast door Severance, een zwart-komische kantoordystopie van Apple TV Plus over een wereld waarin een schimmig bedrijf, Lumon Industries, een systeem heeft uitgevonden waarbij werknemers hun werkende leven écht kunnen scheiden van hun privéleven. Op het moment dat ze de kantoorlift binnenstappen, vergeet hun 'innie' (de werknemer) wie hun 'outie' (de privépersoon in de buitenwereld) is, en vice versa.

LEES OOK 'Dramaserie Succession is een spiegel voor familiebedrijven'

Onze belangrijkste ingang in die wereld is Mark Scout (Adam Scott), een weduwnaar die kiest voor de 'severance'(scheidings)-methode, omdat hij moeite heeft met zijn rouwproces. Dan is het best een uitkomst om je emoties van 9 tot 5 even te kunnen uitschakelen. Maar wat Mark en zijn collega's nu precies voor werk doen, blijft een groot raadsel, net zoals wat zich verder allemaal afspeelt in dat grote kantoorgebouw zonder ramen.

Erickson zat zelf vast in zo'n uitzichtloze kantoorbaan met weinig daglicht en veel saaie tijdvulling. Toen hij voor de zoveelste keer in de lift wou stappen, dacht hij: 'Wat nu als ik gewoon vooruit kon springen naar het eind van de dag? Wat nu als 9 uur met één vingerknip 5 uur werd?' Die gedachte groeide uit tot een seriepitch, die op het bureau belandde van Ben Stiller. Het grote publiek kent Stiller vermoedelijk vooral als acteur (Night at the Museum, Zoolander), maar de laatste jaren is hij steeds meer gaan regisseren, bijvoorbeeld de stemmige gevangenisserie Escape at Dannemora (2018).

Severance: alles aan seizoen 1 klopte

Dat slimme concept van Erickson en de perfectionistische regisseurshand van Stiller bleken perfect samen te gaan, en resulteerden in een eerste seizoen waaraan vrijwel alles klopte. Van de waanzinnige, haast retrofuturistische vormgeving van het kantoor tot de geweldige cast, bestaande uit grote namen als Patricia Arquette, John Turturro en Christopher Walken, én nieuwe gezichten, onder wie Britt Lower, Tramell Tillman en Zach Cherry.

En toen, na een van de beste seizoensfinales in jaren, was het een kwestie van wachten. Héél lang wachten. In april 2022, bijna drie jaar geleden, werd die laatste aflevering uitgezonden. Een eeuwigheid, zeker in serieland. Een maandenlang slepende schrijversstaking in Hollywood hielp niet mee, maar volgens Erickson hoort het intensieve proces – de draaiperiode duurde bijna een half jaar – ook gewoon bij hun serie.

LEES OOK 'Stil ontslag' of 'sluipontslagen': zo doen ze dat in het Verenigd Koninkrijk

'We doorliepen vrijwel exact hetzelfde traject als voor het eerste seizoen, omdat het schrijf- en draaiproces van deze serie veel tijd kost, en omdat we enorm perfectionistisch zijn. Alleen was er nu een cruciaal verschil: mensen wachtten op ons en anticipeerden op een vervolg. Zelf waren we daar minder mee bezig, ook omdat we nooit hadden verwacht dat de serie zoveel impact zou hebben. Ik ben blij dat we de tijd hebben genomen, maar door dat lange wachten ontstaat ook extra veel druk om de verwachtingen waar te maken.'

Severance: 'Voor veel mensen herkenbaar'

Dat Severance zo'n hit zou worden, had Erickson niet zien aankomen, al heeft hij best een verklaring. 'Zoveel mensen haten hun baan! Talloze werknemers voelen zich dagelijks ontmenselijkt door het systeem, omdat hun werkomgeving ze aanmoedigt om minder mens en vooral een efficiënte uitvoerder te zijn. Die gevoelens had ik zelf ook in mijn saaie kantoorbaan, en ik denk dat dat voor veel mensen herkenbaar is.'

Voor de acteurs is dat niet anders, blijkt als de Volkskrant, ook via Zoom, spreken met Patricia Arquette en Tramell Tillman, die de sinistere leidinggevenden van Lumon spelen. Arquette: 'Toen ik net begon met acteren, kon ik mijn privépersoon helemaal niet scheiden van mijn werkpersoon. Ik kon niet stoppen met in de camera kijken, waardoor ik alle takes verprutste. Op een bepaald moment leer je vanzelf om je brein uit te schakelen, en je eigen wereld te vergeten. Als acteur doe je altijd een beetje aan severance: je stapt een alternatieve realiteit binnen, met dingen die in wezen allemaal nep zijn.'

'Personage en kantoor moesten iets weg hebben van een militair regime'

Tillman: 'Ik heb vooral geput uit eigen ervaring om mijn personage, dat vrij moeilijk te lezen is, toch herkenbaar te maken. Zelf werkte ik ook jarenlang in kantoorachtige omgevingen, en dan pik je vanzelf dingen op over gedrag en trucs van leidinggevenden om het personeel te sturen. Mijn personage en zijn kantoor moesten iets weg hebben van een militair regime, waarin het allemaal draait om het uitvoeren van orders. Dat is natuurlijk een tikje aangezet, maar voor veel werknemers vast ook herkenbaar.'

Arquette: 'Je moet onze personages zien als mensen die extreem geïndoctrineerd zijn door een bedrijf dat veel meer gericht is op de organisatie dan op de persoon, wat we ook vaak zien in het leger of in religieuze groepen en sekten. Die structuren worden aangebracht om al te veel emoties of menselijkheid uit de weg te halen. Daarin zit ook een zekere vorm van veiligheid, want je hoeft je niet bloot te geven. Maar houdbaar is dat natuurlijk niet. Mensen blijven mensen, en uiteindelijk spelen er altijd gevoelens op, zelfs bij onze personages.'

Severance: elk personage is twéé personages

Toch mogen de acteurs vooral ook niet te veel weten over hun personages. Severance drijft op mysterie, en de acteurs mogen niet te veel prijsgeven over waar het verhaal heengaat. Erickson: 'Het verschilt heel erg per acteur. De een wil zo veel mogelijk weten over zijn of haar personage, anderen juist niets wat hun personage óók niet weet. Maar ook dat is weer ingewikkeld, omdat elk personage eigenlijk twee personages is. Voor de acteurs is dat een duivelse balanceeract. Daarin benijd ik ze niet.'
Arquette: 'Het heeft geen enkele zin om te vragen om meer informatie, ze geven me toch niets!' Tillman: 'Dan en Ben besturen het schip, wij kunnen dat niet ineens gaan bijsturen.'

'Niet te veel weggeven in spel met de kijker'

Hoewel Erickson vrijwel alles heeft uitgedacht, moet ook hij soms worden afgeremd door regisseur Stiller: 'Mijn impuls is toch snel om de kijkers te laten zien wat we hebben bedacht, en wat er allemaal gebeurt binnen de muren van Lumon. Ben is in dat opzicht echt de rem, die zegt: 'Dit hoeft niet, we hoeven dit niet weg te geven.' Natuurlijk strooien we onderweg kruimels uit, zodat mensen wat dingen gaan uitvogelen, maar nooit te veel. Dat vind ik zelf, als fan van series die drijven op vragen en mysteries, ook nooit fijn. Het is niet goed om dingen te veel uitgespeld te krijgen, want je moet ambiguïteit en vragen overhouden. Maar ook dat blijft een balanceeract: je wil niet te veel informatie achterhouden in het spel met de kijker.'

'Bedrijven als Lumon zullen de doelpalen altijd blijven verschuiven'

Arquette heeft ondanks al die mysteries helder voor ogen wat haar personage drijft: 'Ze werkt al heel lang voor het bedrijf, en heeft zich echt omhooggewerkt. Ze denkt: als ik X of Y doe, bereik ik uiteindelijk alles. Maar bedrijven als Lumon zullen, net zoals religies en sekten, de doelpalen altijd blijven verschuiven. Altijd nog een stapje verder gaan. De werknemers of uitvoerders aan de top van zo'n bedrijf worden door hun superieuren voortdurend omlaag gestuurd in de put, maar bij het water komen ze nooit. Ook personages die kil en machtig lijken, blijven dan hamsters, die hooguit af en toe een snoepje krijgen om gemotiveerd te blijven. Ook in dat opzicht verschilt de serie niet heel veel van hoe er wordt omgegaan met werknemers in de echte wereld.'

Severance: tweede seizoen duisterder toon

Erickson en Stiller kozen voor het tweede seizoen voor een duisterder toon dan in de eerste reeks. Erickson: 'In de slotaflevering van het eerste seizoen kwamen de werelden van de outies en innies steeds dichter bij elkaar. Voor Lumon is dat een existentiële dreiging, want wanneer de werknemers uitgroeien tot volwaardige mensen, worden ze gevaarlijk. En dus moet het bedrijf ze straffen en afremmen. Dat gaf ons de kans om nog wat dieper te gaan in de krochten van dat kantoor, dat haast iets weg heeft van een mysterieuze gevangenis. Hoe verder je in de buik van dit monster doordringt, hoe meer gevaar je gaat vinden.'

LEES OOK Waarom nieuwe medewerkers in de VS hun werkgevers vaak 'ghosten'

Erickson heeft inmiddels veel van die buik in kaart gebracht, maar houdt bewust ruimte open. 'Ik heb een eindpunt in mijn hoofd, dat was er al sinds ik het idee kreeg. Toch laten we bewust wat bewegingsruimte over. Als maker moet je bereid zijn om verrast te worden door je eigen serie: om verliefd te raken op een personage, een locatie of een element waarvan je vooraf niet had verwacht dat het je zou aanspreken. Op zo'n moment moet je flexibel genoeg zijn om dat verder te ontdekken. We weten waar we naar toewerken, maar dat betekent niet dat we onderweg geen nieuwe zijpaden durven te bewandelen. Er valt nog zoveel te ontdekken in dat kantoor. Je hoeft maar een willekeurige deur te openen om weer een heel nieuwe, angstaanjagende wereld te ontdekken.'