Bokito-management: hoe destructief leiderschap organisaties raakt

Slechte leiders zijn nog veel schadelijker voor een bedrijf dan gedacht. Niet alleen werknemers die het directe mikpunt zijn van 'heftig' gedrag door leidinggevenden zijn de klos, ook andere collega's ervaren de stemverheffingen en intimidaties als een emotionele opdonder. Hierdoor verliest één op de vier het werkplezier en vertrouwen in zijn werkgever, is minder productief en zoekt als uiterste consequentie een nieuwe baan, schrijft het AD.

Bokito-management: effecten nu als wetenschappelijk bewijs

Dit blijkt uit onderzoek onder Nederlandse werknemers dat is gepubliceerd in het vooraanstaande Amerikaanse tijdschrift over managementstudies Journal of Business Research. ,,Een op de vier ondervraagden ziet situaties van vijandig leiderschap om zich heen. Dat zijn er veel meer dan we van tevoren hadden verwacht", zegt hoogleraar gedragswetenschappen Yannick Griep.

Het is voor het eerst dat wetenschappelijk is aangetoond dat zogeheten 'Bokito-management' effect heeft op teamgenoten en omringende collega's. Griep vergelijkt het met een virus. ,,Wie aan dergelijk gedrag wordt blootgesteld, krijgt dezelfde symptomen: verlies in arbeidsvreugde en een verlies in vertrouwen in het bedrijf of de organisatie als veilige werkplek. Bovendien: iedereen blijkt vatbaar, ongeacht geslacht, leeftijd of opleiding."

'Het kan extreem intimiderend zijn'

Voorbeelden van vijandig leiderschap zijn het belachelijk maken van medewerkers ten overstaan van de groep, het uitsluiten van personen van vergaderingen of het onthouden van informatie, tot zelfs ongevraagde inmenging in iemands privéleven. Ook het claimen van autoriteit, door met stemverheffing te spreken, zichzelf op te hemelen en anderen af te zeiken horen erbij. Griep: ,,Het kan extreem intimiderend zijn."

De term 'Bokito-management' is toepasselijk, vindt medeauteur Johannes Dolislager. Hoewel niet elke slechte manager als zelfvoldane aap schreeuwt en trapt om de eigen positie te bevestigen. ,,Vaak is het ook subtiel 1-op-1 gedrag. In de steekproef onder ruim duizend werknemers en de gesprekken eromheen verwezen sommige ondervraagden echt naar de beruchte aap uit Blijdorp", zegt de onderzoeker.

'Topje van de ijsberg'

Dolislager schrikt van de uitkomsten, maar is tegelijkertijd niet verbaasd. ,,Het gebeurt tegenwoordig wel twee of drie keer per week dat we lezen over een directeur of bestuurder die sneuvelt vanwege ongewenst gedrag." Toch zijn het vaak alleen personen op zichtbare functies, in het openbaar bestuur, de cultuursector of de media, over wie dit naar buiten komt. ,,In werkelijkheid is dat slechts het topje van de ijsberg."

De lijst met gevallen leiders is lang. Onlangs was het raak in het Fries Museum, net als eerder in het Zwolse Museum de Fundatie. In het openbaar bestuur moest vorige week de burgemeester van Houten opstappen en eerder stopte de commissaris van de Koning in Gelderland. Ook de media is niet gevrijwaard, met de razernij van Matthijs van Nieuwkerk bij DWDD en de misstappen bij de NPO en NOS Sport.

Toch komt het net zo goed voor in het bedrijfsleven en in kleinere organisaties. Dolislager vindt het zorgelijk dat zoveel Nederlandse werknemers met vijandig leiderschap te maken krijgen. ,,Het doet in de eerste plaats iets met het slachtoffer, maar ook met de collega's. Mensen worden ongelukkig, nemen het probleem mee naar huis, slapen slechter en halen minder uit hun talent omdat hun zelfvertrouwen is aangetast."

'Vijandig leiderschap kost organisatie klauwen met geld'

Daaruit volgt misschien wel de belangrijkste les: ,,Vijandig leiderschap kost de organisatie klauwen met geld", stelt Griep. Al is het lastig om er een exact prijskaartje aan te hangen. Eerder onderzoek wees op verzuim van werknemers en de kosten voor werving en selectie zodra collega's teleurgesteld hun pasjes hebben ingeleverd. ,,Imagoschade zorgt er bovendien voor dat de beste kandidaten liever elders solliciteren", zegt de hoogleraar aan de North-West University in Zuid-Afrika.

,,Maar de werkelijke kosten van vijandig leiderschap liggen nog veel hoger", waarschuwt Dolislager. Zodra werknemers hun werkplezier verliezen, zetten ze zich niet meer voor honderd procent in. Mensen die zich geïntimideerd voelen, benutten hun talenten niet langer voluit. Dat verlaagt de arbeidsproductiviteit. ,,Uiteindelijk betekent het vertrek van collega's kapitaalvernietiging."

Hoe komt het dan toch dat regelmatig de verkeerde persoon de rol als leidinggevende krijgt? Dolislager heeft er wel een idee over. ,,Bij een deel van de leidinggevenden komen nare trekjes pas naar boven zodra ze zelf als chef of directeur onder grote druk staan. Anderen, met narcistische trekjes, kunnen juist zeer charmant zijn en zichzelf uitstekend verkopen." Zijn aanbeveling: geef altijd een proefopdracht.

We zijn inmiddels in een situatie dat veel mensen de vijandige stijl van management wel herkennen

Exitgesprekken zijn een onmisbaar filter

Om problematische situaties op de werkvloer aan te pakken, adviseren de onderzoekers verschillende maatregelen. Vraag voor de beoordeling van een leidinggevende altijd feedback van ondergeschikten. Verder zijn exitgesprekken een onmisbaar hulpmiddel om ongepast gedrag te signaleren. Ten slotte, in grotere organisaties: geef raden van toezicht altijd toegang tot zowel deze feedback als de meningen van vertrokken collega's.

Griep, tevens senior adviseur bij zorgorganisatie Samergo, ziet wel een lichtpuntje. ,,We zijn inmiddels in een situatie dat veel mensen de vijandige stijl van management wel herkennen. Juist door alle publieke schandalen. Veel werknemers pikken het niet meer. Als het niet lukt om er op de werkvloer iets aan te doen, stemmen ze met hun voeten. De arbeidsmarkt is goed genoeg om je geluk elders te beproeven."

Dolislager vindt één uitkomst opvallend. ,,Ondanks het Bokito-gedrag van leidinggevenden zegt een beperkt deel van de ondervraagden mee te gaan doen in het pestgedrag van die chef of het kritiek leveren op andere collega's. We kregen er niet goed de vinger op waarom dat gebeurt. Is het angst of zelfbehoud? Het gevolg is wel dat een leider langer in het zadel zit."