Diederik Baazil: 'ASML is een groot geopolitiek wapen, maar Nederland beseft dat nog onvoldoende'

In deze special van de podcast Even bellen met Silicon Valley staat ASML centraal. Presentator Gerben van Driel en Silicon Valley-boardmember Wibe Wagemans bespreken met journalist Diederik Baazil hoe ASML uitgroeide tot hét geopolitieke wapen van Europa - en waarom Nederland niet lijkt te beseffen hoe strategisch die positie eigenlijk is. Diederik Baazil is co-auteur van De belangrijkste machine ter wereld. Hoe ASML verwikkeld raakte in een internationale machtsstrijd.

Baazil windt er geen doekjes om: Nederland begrijpt de strategische waarde van ASML nog altijd niet voldoende. „We onderschatten hoe belangrijk ASML is als geopolitiek wapen." Hij zag dat contrast scherp toen hij als correspondent werkte in Azië. „Als we daar nieuws over naar buiten brachten, werd het heel snel voorpagina-nieuws bij CNN, Reuters, Financial Times. En in Nederland heeft dat jarenlang geduurd." De aandacht in Den Haag verschuift vaak naar dossiers die geopolitiek juist minder betekenen. „We gaan dan discussiëren over Nexperia, maar dat maakt simpele chips. Dat zijn geen chips die China nog niet kan maken." ASML daarentegen bouwt machines die uniek zijn in de wereld. „Wij maken in Nederland de meest geavanceerde chipmachine ter wereld die niemand anders kan maken. En zeker China ook niet."

'Nederland loopt aan het lijntje van de VS'

De wereldwijde machtsstrijd escaleerde toen China in 2019 EUV-machines wilde kopen. In Washington kwamen meteen de alarmsignalen. In de Situation Room werd besloten: we need to talk to the Dutch.

Toenmalig premier Rutte werd prompt bij president Trump uitgenodigd en kreeg een geheim veiligheidsdossier overhandigd. De conclusie was simpel: de EUV-machine mocht niet naar China. En Nederland volgde dat advies zonder veel tegenstribbelen. De Amerikaanse regering had ook tijdens de periode-Biden ASML wekelijks op de agenda staan weet Baazil, wat ook toen al onderstreepte hoe strategisch belangrijk de VS het bedrijf vindt.

Vanuit Silicon Valley kijkt Wibe Wagemans met verbazing naar de Nederlandse houding. Hij noemt het in de podcast 'opvallend hoe Nederland eigenlijk aan het lijntje loopt van de VS'. Daarbij wijst hij op hypocrisie: in eigen land beschermen de Amerikanen hun chipreuzen zoals Nvidia krampachtig, maar internationaal dwingen ze bondgenoten tot strenge exportrestricties die vervolgens vooral Europese bedrijven raken.

China slaat steeds harder terug

Baazil zag in 2019 nog weinig chipbewustzijn aan de top van de Chinese politiek. Maar dat is snel veranderd. China investeert miljarden in de eigen chipindustrie, voert beperkingen in op zeldzame aardmetalen en reageert steeds feller op westerse beperkingen. Volgens hem is het nu een veel assertiever China 'dat veel harder terugslaat'. Dat maakt het geopolitieke spel riskanter.

Waarom Taiwan het zenuwcentrum van de wereld is

De cruciale factor in dit alles: Taiwan. Chipmaker TSMC produceert 90 procent van de meest geavanceerde chips ter wereld - en dat allemaal met ASML's beste machines. Mocht China Taiwan binnenvallen, dan verliest de wereld niet alleen de belangrijkste chipfabriek, maar krijgt China mogelijk toegang tot honderden EUV-machines ter waarde van miljarden. „Wij kunnen plots onze toegang verliezen tot 90 procent van die chips," waarschuwt Baazil.

Luister ook - Silicon Valley versus China: wie wint de AI-race, de grootste technologische strijd van onze tijd?

ASML heeft een 'kill switch' om machines stil te zetten

In de podcast komt ook de vraag op of ASML zijn machines mogelijk op afstand kan uitschakelen. Baazil bevestigt dat: alle machines staan in verbinding met Veldhoven. Mocht het nodig zijn, dan kan ASML ze stilzetten. Dat klinkt als sciencefiction, maar is geopolitieke realiteit. Het zal duidelijk zijn: die 'kill switch' is een belangrijk, maar gevoelig element in het geopolitieke spel rondom chiptechnologie.

'Ik hoop dat de nieuwe regering gaat nadenken: wat is je plek in de wereld?'

Baazil maakt zich zorgen dat Nederland vooral reageert op gebeurtenissen in plaats van een eigen strategie te voeren. Dat werd volgens hem pijnlijk zichtbaar toen de cruciale ministerspost voor Buitenlandse Handel, verantwoordelijk voor exportbesluiten over ASML, werd weggezet als relatief onbelangrijk.

Zijn oproep is duidelijk: Nederland moet niet langer wachten tot Amerika of China aan de bel trekt ('Amerika is geen vanzelfsprekende bondgenoot meer'), maar zelf bepalen hoe het zijn unieke positie inzet. Dat betekent coalities bouwen met Europa, maar ook met landen als Japan, Zuid-Korea, Canada en Australië. „Ik ben er nog niet helemaal zeker van dat Nederland wakker is." Hij noemt het verbijsterend hoe weinig strategisch Nederland kijkt naar zijn eigen plek in de wereld. „Je wordt nu steeds overvallen door alles wat er om je heen gebeurt. Ik hoop dat de nieuwe regering gaat nadenken: wat is je plek in de wereld?"

Uit zijn uitspraken in de podcast blijkt dat Diederik Baazil vindt dat ASML-CEO Christophe Fouquet een ander, voorzichtiger geluid laat horen dan Peter Wennink, meer bescherming zoekt bij Europa en Nederland, beter aanvoelt dat de geopolitieke situatie is verhard en ASML probeert te positioneren binnen een Europese strategie, in plaats van puur te focussen op verkoop. „Onder Fouquet, is mijn beeld dat ze wat meer een schild zoeken bij Europa en bij Nederland. En dat lijkt me logisch, want je ziet dat de wereld echt verhardt wat betreft de handel in tech. Dus je wil ook beschermd worden door je thuisplek."

ASML is geen bedrijf meer, het is een geopolitieke factor van wereldformaat. Terwijl China en de VS vechten om technologische dominantie, staat Nederland midden in dat speelveld met een troefkaart die de rest van de wereld dwingt om mee te bewegen. De vraag is niet of ASML invloed heeft op de wereldpolitiek, de vraag is: heeft Nederland door hoe groot die invloed werkelijk is?

Ontvang elke week het beste van BusinessWise in je mailbox, ook over technologie. Schrijf je hier nu gratis in: